Przywiązanie. Jak tworzą się więzi?

Przywiązanie kształtuje się w każdej osobie na bardzo wczesnym etapie rozwoju, gdy rodzice się nami opiekują. Ma kluczowy wpływ na to, jak w dorosłości będziemy postrzegać otaczający świat, w jaki sposób będziemy podchodzić do tego, co nam się przydarza oraz jak będziemy budować bliskie relacje. 

 

 

Przywiązanie jest wewnętrzną cechą każdego człowieka, elementem psychiki, która kształtuje się we wczesnym dzieciństwie, a w dorosłości już w niewielkim stopniu ulega zmianom. W tym artykule przedstawiam przywiązanie z perspektywy rodziny, która ma wpływ na sposób tworzenia więzi, funkcjonowania emocjonalnego i psychicznego dziecka oraz konsekwencjom różnych rodzajów przywiązania w życiu dorosłym.  

Opiekunowie dziecka zazwyczaj dbają o nie, obdarzają je bezwarunkową miłością, troszczą się o nie i dają dużo bliskości. Dzięki temu dziecko czuje się akceptowane, doceniane oraz kochane. Zdarza się też, że jeden z rodziców porzuca swoje dziecko, zaniedbuje je lub nie potrafi okazać mu miłości albo jest nadmiernie wymagający. Dziecko wtedy czuje, że coś jest nie tak i zawsze szuka winy w sobie. Są także rodziny, które nie tylko nie dbają o swoje dzieci, ale wręcz bardzo je krzywdzą. W takich domach rodzice, np. piją alkohol, używają narkotyków i nie mają nad tym kontroli. Czasem znęcają się psychicznie i fizycznie nad dzieckiem. Robią to w bardzo różny sposób – od stawiania wysokich i nieadekwatnych do możliwości dziecka wymagań w nauce, przez poniżanie, obarczanie winą za własne niepowodzenia, przenoszenie swoich niespełnionych ambicji na dziecko, aż po stosowanie drastycznej przemocy fizycznej, psychicznej, emocjonalnej – np.: bicie, wyzywanie, odbieranie prawa do głosu i decydowania, głodzenie lub zmuszanie do żebractwa.  

 

Style wychowania a przywiązanie

W jaki sposób różne zachowania opiekunów mogą wpłynąć na psychikę dziecka i wykształcić w nim określony wzorzec zachowań, styl przywiązania? Posłużę się w tym celu przykładem dwóch rodzin – prawidłowej oraz chaotycznej – jak nazwał je badacz David Field w swojej klasyfikacji rodzin.  

• Rodzina prawidłowa 

Rodzina prawidłowa to taka, w której jej członkowie są ze sobą powiązani, ale zachowują odrębność – zdrowe granice, których nie naruszają. Rodzice podejmują decyzje dotyczące życia rodzinnego i jednocześnie współpracują ze sobą. Ponadto członkowie rodziny są zachęcani do rozwoju, odkrywania własnych talentów i uzdolnień. Rodzice dbają i troszczą się o dzieci i o siebie nawzajem. Ustalają zasady i oczekiwania oraz zapewniają dziecku poczucie bezpieczeństwa, zaspokajają jego potrzeby miłości, akceptacji, kontaktu i bliskiej więzi.  

W takiej rodzinie opiekunowie dziecka znają jego mocne i słabe strony. Pomagają mu w rozwoju; ma ono wystarczająco dużo swobody, aby być sobą i dużo ciepła, aby czuć się kochane. W takiej rodzinie czuje się ono słyszane i szanowane. Rodzice zachęcają je do wyrażania swojego zdania, do nawiązywania koleżeńskich kontaktów z innymi. Uczą je samodzielności oraz odpowiedzialności. Dzięki takim pozytywnym zachowaniom i postawom rodziców, dziecko ma poczucie, że rodzice zapewniają mu stabilny i bezpieczny dom. Tak wychowane dziecko nie musi zajmować się problemami ludzi dorosłych, problemami rodziców. Może skupić się po prostu na byciu dzieckiem, zabawie, nauce, relacjach rówieśniczych.  

Gdy dziecko dorasta i nadchodzi czas wyprowadzki, nie jest to dla niego dramatyczne wydarzenie. Towarzyszy temu zarówno radość związana z nowym etapem życia i usamodzielnieniem się, jak i smutek spowodowany rozłąką z rodzicami. Gdy takie dorosłe dziecko odchodzi z domu, ma pewność siebie i poczucie własnej wartości, które przez lata było wzmacniane przez kochających je rodziców. Dzięki dobrym relacjom z opiekunami z przyjemnością wraca do rodzinnego domu.  

• Rodzina chaotyczna 

Inaczej kształtuje się poczucie wartości dziecka i jego gotowość do życia, gdy wzrasta w rodzinie chaotycznej. Jest wówczas pozbawione ciepłych, bliskich więzi z rodzicami. Taka rodzina źle funkcjonuje, pojawiają się ciągle konflikty. Dziecko często jest ignorowane lub wykorzystywane przez rodziców, brakuje mu też zaufania i poczucia bezpieczeństwa. W postępowaniu rodziców wobec dzieci widoczny jest brak konsekwencji – kierują się oni swoimi chwiejnymi nastrojami.  

W takiej rodzinie dzieci mają zwykle nadmiar obowiązków, często przejmują role dorosłych opiekunów. Muszą sobie poradzić, mimo że są zdane tylko na własną zaradność, na którą nie są gotowi i której nie zostały przez rodziców nauczone. Rodzice są nieodpowiedzialni, a ich postawę wobec swojego dziecka cechuje znieważanie i wytykanie mu błędów. Ponadto opiekunowie grożą dzieciom i używają wobec nich siły. Gdy dyscyplinują swoje dziecko, robią to w sposób surowy i niesprawiedliwy – kara ma na celu poniżenie dziecka.  

Gdy dziecko dorasta w rodzinie, w której występuje przemoc, czuje się niekochane i zagrożone. Przez to może ono stracić kontakt ze światem własnych uczuć, odcinać się od emocji. Takie dziecko ma czasem poczucie, że jest bardzo złe, skoro rodzice go nie kochają. Czasem doznaje tak ogromnej krzywdy, cierpienia ze strony rodziców, że przeżywa gniew i żal do nich, a czasem pojawia się także chęć zemsty.  

W takiej rodzinie rodzice żyją obok dziecka, a nie wspólnie, razem z nim. A gdy ono dorasta, najczęściej odchodzi z takiego domu zbyt wcześnie, a wraca jedynie z poczucia obowiązku i bardzo niechętnie.  

 

Sposoby nawiązywania więzi przez dziecko  

Po tych przykładach funkcjonowania dwóch rodzin można zauważyć, jak bardzo odmienny może być wpływ dorastania w rodzinie, w której dziecko czuje się kochane i w takiej, która nie zaspokaja jego potrzeb na rozwój. Efekty sposobu wychowywania dziecka mogą być albo bardzo budujące, dowartościowujące i dające dziecku poczucie pewności siebie, albo destrukcyjne, niszczące poczucie własnej wartości i wzmacniające lęk oraz niepewność.  

Na ten fakt zwrócił uwagę badacz John Bowlby, który podkreślił znaczenie wczesnej relacji dziecka z pierwszym opiekunem. Stworzył on teorię przywiązania, która stanowi fundament współczesnej wiedzy na temat więzi między dzieckiem a opiekunem. J. Bowlby definiuje przywiązanie jako instynktowną, opartą na mechanizmach biologicznych, głęboką więź uczuciową między dzieckiem a opiekunem.  

Według tej teorii przywiązanie tworzy się bardzo wcześnie – już w pierwszym roku życia dziecka i stanowi wzorzec dla sposobu budowania przyszłych relacji społecznych dziecka w życiu dorosłym. Niezwykle istotny wkład w rozwój wiedzy na temat przywiązania i zachowań przywiązaniowych między dzieckiem a opiekunem włożyła również badaczka M. Ainsworth. Biorąc pod uwagę wnioski z badań zarówno jej, jak i J. Bowlby’ego, gdzie obserwowano reakcje dzieci na rozstanie z opiekunem, stworzono style przywiązania – styl bezpieczny i style pozabezpieczne. Styl przywiązania to poziom poczucia zaufania i bezpieczeństwa w związkach interpersonalnych, który ma swoją podstawę w niemowlęctwie i wpływa na zachowania interpersonalne jednostki w biegu jej całego życia.  

Innymi słowy, styl przywiązania oznacza poziom zaufania i bezpieczeństwa w kontaktach, relacjach z innymi osobami i kształtuje się już w okresie niemowlęctwa. Badania wykazały, że style przywiązania pozabezpieczne łączą się w znacznym stopniu z rodzicielską postawą wymagającą i odrzucającą. Z kolei bezpieczny styl przywiązania łączy się z postawą kochającą, ochraniającą oraz otwartością rodziców na potrzeby dziecka. Wielu badaczy potwierdza, że to, jaki styl przywiązania wykształci się w dziecku w kontakcie z rodzicem, decyduje o tym, jaki styl przywiązania będzie miało w relacjach w życiu dorosłym, np. w związku z partnerem/partnerką.  

Bezpieczny styl przywiązania można określić jako wynagradzający dla dziecka. Taki, który pozytywnie wpływa na rozwój jego osobowości i przyszłe funkcjonowanie w społeczeństwie. Natomiast przywiązanie pozabezpieczne stanowi dla dziecka zagrożenie dla prawidłowego rozwoju jego psychiki i osobowości. A to z kolei może skutkować zaburzeniami przywiązania w relacjach z innymi ludźmi, zaburzeniami zachowania, a także zaburzeniami osobowości.  

Osoby dorosłe z wykształconym pozabezpiecznym stylem przywiązania mają skłonności do nieefektywnej komunikacji z innymi oraz nieadekwatnych sposobów reagowania, np. wybuchami złości, wycofywaniem się z życia społecznego, smutkiem. Wskazane możliwe skutki zaniedbywania potrzeb dziecka przez opiekunów, m.in. miłości, stabilizacji i bezpieczeństwa widoczne w pozabezpiecznych stylach przywiązania, są poważnym problemem dla dorosłego człowieka. Bowiem trudne doświadczenia z okresu dzieciństwa i dorastania, a w skrajnych przypadkach przeżyte traumy, są przyczyną cierpienia psychicznego. Osoba dorosła z pozabezpiecznym stylem przywiązania boryka się z ogromnymi trudnościami w tworzeniu relacji z innymi, a często także z zaburzeniami psychicznymi. Dlatego tak ważne jest, by rodzice mieli taką świadomość i zadbali o swoje dziecko, obdarowując je bezwarunkową miłością, akceptacją i poczuciem bezpieczeństwa. 

 

 

Bibliografia:

Liberska, H., Suwalska, D. (2011). Styl przywiązania a relacje partnerskie we wczesnej
dorosłości. Psychologia rozwojowa, 16(1), s. 25-39. 

Marchwicki, P. (2004). Style przywiązania a postawy rodzicielskie. Doniesienie z badań.
Roczniki Psychologiczne, 7(2), s. 81-103. 

Marchwicki, P. (2006). Teoria przywiązania J. Bowlby’ego. Seminare. Poszukiwania 
naukowe, 23, s. 365-383. 

Plopa, M. (2014). Więzi małżeńskie i rodzinne w perspektywie teorii przywiązania.
W: I. Janicka, H. Liberska (red.), Psychologia rodziny (s. 142-166). Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN. 

Ryś, M. (2001). Systemy rodzinne. Metody badań struktury rodziny pochodzenia i rodziny 
własnej. Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej. 

Szczepaniak, A. (2016). Zaburzenia więzi jako efekt wczesnodziecięcego krzywdzenia
dziecka. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 15(3), s. 74-90.