Dziecko w sytuacji rozstania rodziców

Rozstanie rodziców jest bardzo trudnym pod względem emocjonalnym procesem, przez który przechodzi cała rodzina. Szczególnie, gdy w relacji, oprócz dorosłych, jest także dziecko. Dlatego też bardzo ważna jest atmosfera rozstania i sposób, w jaki rodzice przechodzą przez tę sytuację oraz jak dostosowują się do licznych zmian i pomagają w tym dziecku.  

 

 

Rozstanie rodziców ma bezpośredni wpływ na emocje dziecka i jego przeżycia. Im bardziej dziecko zostanie obciążone konfliktem rodziców tym większe zagrożenie, że odczuje psychologiczne konsekwencje tej sytuacji. Dlatego też obowiązkiem rodziców w tym trudnym czasie jest to, aby odpowiednio zaopiekować dziecko i pokazać mu, że mimo rozstania jego rodzina nadal istnieje i może czuć się w niej bezpieczne. Takie podejście pomoże w uniknięciu negatywnych dla rozwoju dziecka konsekwencji, które mogą mieć wpływ także na jego dorosłe życie.
 

 

Kiedy rodzice kierują się pozornym „dobrem dziecka”

Bardzo często partnerzy tkwią w nieszczęśliwym związku, ponieważ swoją decyzję
opierają na lęku czy obawie o to, że w wyniku rozstania ucierpi dziecko. Jednak zapominają o tym, że pozostawanie w relacji, w której nie ma już uczuć i poczucia bezpieczeństwa może wyrządzić dziecku jeszcze większą krzywdę. W takiej sytuacji relacje między rodzicami utrzymywane są pozornie „dla dobra dziecka”, aby nie pozbawiać go szansy na dorastanie w pełnej rodzinie. W takim patrzeniu na rozstanie jest jeszcze jedna perspektywa. Jeżeli bowiem ktoś „poświęca się” dla dzieci, mimo najlepszych chęci, często mimowolnie obarcza je odpowiedzialnością za swoje nieszczęście. Spodziewa się wdzięczności za coś, o co dzieci wcale nie proszą i czego w rzeczywistości nie oczekują (Minge, 2024).
Wobec tego, trwanie w związku z uwagi na „dobro dziecka” przynosi bardzo negatywne konsekwencje właśnie dziecku, dla którego tak naprawdę chcemy jak najlepiej, ale takim działaniem wyrządzamy wiele cierpienia.
Niepewność co do decyzji i pozostawanie w trudnej relacji pokazuje dziecku i daje przykład, że mimo krzywdy, należy trwać w nieszczęściu i znosić wszelkie upokorzenia. Dlatego warto się zastanowić, co w ten sposób przekazujemy dziecku. Czy chcemy, aby w dorosłym życiu nie potrafiło zadbać o siebie będąc w relacji? Żeby nie potrafiło odejść i powiedzieć nie zgadzam się na to, jak mnie traktujesz? Czy dziecko powinno być świadkiem ciągłych awantur, krzyków i trwać w tym? Myślę, że odpowiedź na te pytania w większości sytuacji jest przecząca, zatem warto się skupić na tym, jak pogodzić się z myślą, że rozstanie jest nieuniknione i przygotować na tę sytuację siebie oraz dziecko.

Jak przygotować się do rozmowy z dzieckiem?

Bardzo ważne jest, aby na początku trudnego czasu wychodzenia z relacji zaopiekować się najpierw swoimi emocjami, zaakceptować je, pozwolić im być i uczyć się radzenia z nimi. Dzięki temu dziecko odczyta reakcje rodzica jako prawdziwe i spójne. Dziecko przeżywa emocje wraz z rodzicem. dlatego jeśli rodzic zaakceptuje pewne stany emocjonalne, to dziecku również łatwiej będzie przez nie przejść. W takiej sytuacji rodzic może potrzebować wsparcia, dlatego ważne jest, aby umiał po nie sięgnąć. Źródłem wsparcia nie może w żadnym wypadku być dziecko, niezależnie od tego, czy ma 5, czy 15 lat (Minge, 2024).
W przeciwnym razie może zaistnieć zjawisko parentyfikacji, czyli zamiany ról pomiędzy rodzicem a dzieckiem. Występuje zawsze wtedy, gdy rodzic jest słaby i pozbawiony wsparcia, a dziecku wydaje się, że to ono jest jedyną osobą, która może pomóc, jedyną, która może wziąć dom i rodzica na swoje barki, by wszystko nie runęło (Minge, 2024). Dziecko zaczyna przedkładać cierpienie rodzica ponad swoje uczucia i przeżycia. Nie uzewnętrznia swoich emocji i nie mówi o problemach z którymi się zmaga, bo nie chce być w swoim przekonaniu dodatkowym obciążeniem dla rodzica.  

 

Jak zakomunikować dziecku, że rodzice się rozstają?

Podjęcie decyzji o rozstaniu nie jest proste, jednak poinformowanie o tym dziecka jest jeszcze trudniejsze. Wiele osób uciekając od trudu rozmowy udaje, że nic się nie stało. Ukrywa przed dzieckiem ten fakt, bo uznaje, że tak będzie lepiej. Jednak dziecko ma prawo wiedzieć, co dzieje się w jego rodzinie.

Ważne jest, aby wiadomość o rozwodzie czy rozstaniu przekazać dziecku, kiedy pewne wiążące decyzje zostały już podjęte, aby nie budować niepotrzebnego napięcia u dziecka przez długi czas. Te decyzje mogą dotyczyć np. zmiany miejsca zamieszkania dziecka, wyprowadzki jednego z rodziców, częstotliwości spotkań z drugim rodzicem czy sposobu utrzymywania kontaktów z dalszą rodziną. Jeśli jako partnerzy czujecie, że jest cień szansy na naprawę relacji, ale nie wiecie, czy tak się stanie, to nie mówcie o tym dziecku, aby nie budować w nim niepotrzebnej nadziei na scalenie rodziny. Dziecko będzie wyczekiwało na to, aż tata i mama znowu będą razem mieszkać. Skazywanie dzieci na wyczekiwanie i niepewność to okrucieństwo, na które nie zasłużyły (Minge, 2024).
Należy też dawkować informacje przekazywane dziecku i mówić tyle, ile jest ono w stanie zrozumieć i udźwignąć z uwagi na swoją dojrzałość emocjonalną oraz tyle, ile tej wiedzy jest mu potrzebne wobec wprowadzanych zmian.
 

Warto, abyście wcześniej ustalili między sobą co chcecie powiedzieć dziecku, aby niepotrzebnie nie prowadzić do nieporozumień i zaogniania konfliktu przy dziecku. Aby lepiej zrozumieć to, co może czuć dziecko na danym etapie rozwoju, warto przypomnieć sobie własne trudne doświadczenia z dzieciństwa i zastanowić się, co wtedy czułeś, co pomogło ci poczuć się lepiej. Dobrze by było, gdyby ta rozmowa przebiegała w obecności obojga rodziców, choć wiadomo, że podczas rozwodu czy rozstania dochodzi do wielu trudnych momentów, które mogą wpływać na zaostrzenie sporu i w efekcie utrudnić ustalenie wspólnego frontu. Obecność obojga rodziców daje możliwość okazania dziecku wsparcia i utwierdza je w przekonaniu, że była to ich wspólna decyzja.

Ważne jest też to, aby zadbać o odpowiedni czas na rozmowę z dzieckiem oraz bezpieczną przestrzeń, w której dziecko będzie mogło zareagować zgodnie z tym, co poczuje. Reakcje dziecka mogą być różne, a ich gwałtowność trudna do przewidzenia. Może się zdarzyć tak, że dziecko nie będzie chciało z nami rozmawiać, a może wręcz przeciwnie – zacznie zadawać wiele pytań. Reakcja dziecka będzie zależna od wielu czynników, np. jego wieku, tego jak zrozumiało nasz komunikat i czy łatwo przystosowuje się do nowych sytuacji. Te emocje związane są również z przeżywaniem przez dziecko straty, która wynika ze zmian zachodzących w życiu rodziny.
Może się zdarzyć, że dziecko będzie zachowywało się tak, jakby tej rozmowy nie było. Jest to dla nas informacja, że potrzebuje czasu, aby przyswoić to, co usłyszało od rodzica, a pytania o uczucia przyjdą później.  Dla przykładu kilkuletnie dziecko może zachowywać się tak, jakby nic wielkiego się nie stało, będzie reagować dopiero podczas doświadczanych zmian. Starsze dziecko może dopytywać o ważne dla niego sprawy, np. czy będzie musiało zmienić przedszkole, szkołę, z kim będzie mieszkało i gdzie, kto będzie odprowadzał je do szkoły czy odbierał.  

Przygotowując się do rozmowy z dzieckiem pamiętaj, że ono patrzy na świat ze swojego punktu widzenia. Chce wiedzieć, jak zmieni się jego życie. Im więcej elementów będzie kontynuowane, tym bardziej poczuje się bezpiecznie. Dlatego w rozmowie warto podać jak najwięcej znanych szczegółów. Spróbujcie zatem wspólnie znaleźć plusy i minusy nowej organizacji życia. Do jej dobrych stron na pewno można zaliczyć spokój, koniec z awanturami i napiętą atmosferą oraz niezakłócony kontakt z mamą/tatą (sam na sam). Z perspektywy dziecka – w przeciwieństwie do rodziców – trudność może stanowić to, że już prawie nigdy nie będziecie przebywać razem, we trójkę (Zubrzycka, 2021). 

Ważne jest też to, aby zapewnić dziecko, że mimo iż rodzice się rozstają, to nadal będzie kochane i wspierane przez nich, że nic w tej kwestii się nie zmieni. Do rozstania dochodzi tylko między rodzicami, ale nigdy nie przestaną być mamą i tatą dla swojego dziecka, nawet po rozwodzie. Zapewnienie dziecka, że w każdej chwili może przyjść i porozmawiać, przytulić się jest bardzo ważne. Tak samo jak powiedzenie dziecku, że to nie jego wina, że rodzice się rozstają.

Mówienie o tym, że powodem rozstania jest koniec miłości pomiędzy rodzicami może doprowadzić do tego, że dziecko zacznie się bać, że za chwilę to ono przestanie być kochane przez najbliższych. Warto też kierować do dziecka słowa, które dadzą mu odczuć, że panujemy nad sytuacją i wiemy, co robimy, np. zadecydowaliśmy, ustaliliśmy wspólnie, postanowiliśmy. To pomoże dziecku poczuć się pewnie. Taki komunikat da mu poczucie, że ważni dla niego dorośli mają kontrolę nad tym, co się dzieje i że nie jest obarczane odpowiedzialnością i winą za rozpad rodziny.
Niezwykle istotną kwestią jest też to, aby podczas rozmowy z dzieckiem unikać obwiniania drugiego rodzica. 

Co może przeżywać dziecko i jak może się to manifestować?

 U dzieci młodszych objawem wskazującym na trudności emocjonalne może być uciekanie do zachowań typowych dla wcześniejszych etapów rozwojowych, czyli tzw. regresja. Funkcją tego objawu jest często nieświadoma chęć skoncentrowania uwagi rodziców na sobie. Oznacza to również, że dziecko nie jest w stanie poradzić sobie z tak trudną i stresującą sytuacją. Rodzic może mieć poczucie, „że dziecko cofnęło się w rozwoju”, „jest niegrzeczne”, „domaga się absurdalnych rzeczy”, „zachowuje niedojrzale” (Błażek, Lewandowska-Walter, 2017). Należy przy tym pamiętać, że dziecko nie robi tego celowo, a jego zachowanie jest objawem przeżywania silnego stresu. U dzieci starszych, mających większe możliwości samodzielnego decydowania o sobie, mogą się pojawić reakcje ucieczkowe, np. izolowanie się od kontaktu z rodzicami i/lub innymi osobami, które odgrywały dotychczas znaczącą rolę w jego życiu, ucieczka w chorobę, faktyczne ucieczki z domu (także pod postacią wielogodzinnego przebywania poza nim), aż do prób samobójczych. Wszelkie formy izolowania się dziecka należy traktować poważnie i z dużą uwagą, gdyż mogą prowadzić do pojawienia się zaburzeń w procesie socjalizacji dziecka lub ucieczki w uzależnienia czy zachowania autodestrukcyjne (Błażek, Lewandowska-Walter, 2017).  

Część dzieci reaguje symptomami psychosomatycznymi na sytuację rozwodową. Najczęściej spotykane objawy to bóle głowy i brzucha, ale zdarzają się też poważniejsze zakłócenia pracy organizmu dziecka na tle psychicznym, takie jak zaburzenia rytmu serca, zaburzenia oddychania, podwyższona temperatura itp. Dzieci rozwodzących się rodziców często deklarują również brak siły, zmęczenie, wyczerpanie oraz niemożność zmuszenia się do jakiegokolwiek działania (Błażek, Lewandowska-Walter, 2017). Najczęściej objawy ustępują, gdy uwaga rodziców ponownie skupia się na dziecku, a nie na konflikcie. Dlatego też warto zachęcać dziecko do mówienia o tym, co czuje i pozwolić mu na uzewnętrznianie emocji, które tłumi w sobie. Warto znormalizować dziecku to, iż emocje, które odczuwa są adekwatne do przeżywanej sytuacji i że ma prawo do tego, aby tak właśnie się czuć.
 

Rodzicu, pamiętaj!

Jeśli mimo licznych prób nie jesteście w stanie sami dojść do porozumienia, warto zgłosić się po pomoc do psychologa, psychoterapeuty lub mediatora rodzinnego. To wszystko po to, aby w ten sposób zadbać o dziecko i jego zdrowie psychiczne.
Jeśli czujecie, że wasze dziecko nie radzi sobie z tym, co dzieje się wokół niego, to również jest to powód, aby sięgnąć po pomoc specjalisty.

 

 

Bibliografia:

Błażek, M., Lewandowska-Walter, A. (2017). Rozwód jako proces. Perspektywa dorosłych i dzieci. Warszawa: Wydawnictwo Difin.  

Minge, N. (2024). Kiedy rodzice się rozstają. Jak wspierać dziecko w czasie separacji lub rozwodu. Warszawa: Wydawnictwo Mamania, Grupa Wydawnicza Relacja sp. z o.o. 

Zubrzycka, E. (2021). Przetrwać burzę. Jak pomóc dziecku, gdy jego rodzina przechodzi kryzys. Wydanie I. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.