Między przemocą a ciałopozytywnością - w świecie „perfekcyjnych” ciał  

Promowanie jednego, wąskiego ideału piękna sprawia, że wiele osób zostaje wykluczonych i niedocenionych. Taka postawa może prowadzić do normalizowania zachowań o charakterze przemocy. Z pozoru niewinne uwagi: „nowa fryzura? Lepsza niż poprzednia” lub „chyba potrzebujesz ubrań w większym rozmiarze” mogą prowadzić do obniżenia poczucia własnej wartości i kryzysu psychicznego. 

 

„Przyszłam z bólem gardła, a wyszłam z informacją, <że ubrana to jeszcze jakoś wyglądam, ale jak się rozbiorę to widać, że jestem gruba>” opowiada w ankiecie (1) dotyczącej dyskryminacji ze strony personelu medycznego jedna z respondentek. Z raportu na podstawie analizy ankiet wynika, że 49 proc. osób zaczyna unikać konkretnych badań lub wizyt lekarskich w wyniku zachowań lub komentarzy, które są krzywdzące.  

Nasze ciała to my. Czasami podkreśla się podział na ciało i umysł. Umysł – sprawczy, dyscyplinujący; ciało – podległe. Ten podział wydaje się sztuczny i możliwe, że niezamierzenie krzywdzi. To, jak postrzegamy nasze ciała, wpływa na nasze samopoczucie, pewność siebie i relacje z innymi ludźmi. Niestety, tworzymy świat, w którym ideał „perfekcyjnego” ciała jest wszędzie obecny – w mediach, reklamach, a nawet w rozmowach z bliskimi. W takich warunkach łatwo ulec presji i poczuć się gorszym, jeśli nie spełniamy tych wyśrubowanych standardów.  

Warto zastanowić się, dlaczego społeczne standardy piękna są tak wszechobecne. Normy te często są narzucane przez media i przemysł kosmetyczny, które czerpią zyski z naszych kompleksów. Im więcej ludzi czuje się „niewystarczająco dobrymi”, tym więcej produktów i usług można im zaoferować. Jednak narzucone normy piękna są nie tylko nierealistyczne, ale także szkodliwe. Promowanie jednego, wąskiego ideału piękna sprawia, że wiele osób zostaje wykluczonych oraz niedocenionych, a co więcej – może prowadzić do normalizowania zachowań o charakterze przemocy. 

 

Przemoc a ciało

Zwrócenie uwagi na cielesność w kontekście przemocy jest niezwykle istotne z dwóch powodów. Po pierwsze, zachowania agresywne, które wchodzą w obszar przemocy psychicznej, mogą być skierowane przeciwko cechom ciała drugiej osoby lub w przypadku przemocy fizycznej albo seksualnej – wobec ciała bezpośrednio. Po drugie, długotrwały stres, który jest wynikiem doznawania przemocy, może mieć konkretne konsekwencje dla organizmu w postaci chorób czy zaburzeń. Chociaż każdy z aspektów jest niezmiernie ważny, w tym tekście skupię się przede wszystkim na agresji werbalnej. 

Nadal, kiedy myślimy o przemocy, często wyobrażamy sobie fizyczne akty agresji. Przemoc psychiczna, choć mniej widoczna, może wyrządzić ogromną krzywdę. Dotyczy to również sytuacji, gdy nasza cielesność staje się obiektem ataku. Zawstydzanie, wyśmiewanie, poniżanie drugiej osoby ze względu na jej wygląd, czyli z ang. body shaming nie jest wprost nazwane w prawie, jednak praktyczki i praktycy przeciwdziałania przemocy domowej nie przechodzą wobec tego tematu obojętnie. Zgodnie z opisem form przemocy na stronie Niebieskiej Linii (2) możemy odnaleźć jego ślad wśród przejawów przemocy psychicznej (np. ograniczanie pożywienia, stała krytyka czy degradacja werbalna: wyzywanie, poniżanie, upokarzanie, zawstydzanie), a także przemocy seksualnej (np. komentowanie szczegółów anatomicznych, ocenianie sprawności seksualnej, wyglądu). Każde z wyżej wymienionych zachowań może dotyczyć ciała i chęci dyscyplinowania, wywierania wpływu poprzez intencjonalne zaniżanie samooceny drugiej osoby.  

Body shaming może odnosić się do wagi, wzrostu, koloru skóry, rysów twarzy, włosów, policzków, a nawet wyborów dotyczących ubioru. Osoby, które doświadczają body shamingu, często zaczynają wierzyć, że coś jest z nimi nie w porządku. A to prowadzi do obniżonego poczucia własnej wartości i problemów ze zdrowiem psychicznym. W kontekście seksualnym zawstydzanie związane z ciałem dotyka delikatnej sfery intymności. To sytuacja, w której bezpieczeństwo i zaufanie odgrywają ogromną rolę, a nagość w czyimś towarzystwie (kiedy ma się w pamięci obrazy nagich „wyretuszowanych” ciał, generowanych w mediach społecznościowych czy serialach telewizyjnych) dla wielu osób nadal stanowi pewnego rodzaju wyzwanie.  

Innym, mniej dostrzeganym rodzajem przemocy psychicznej jest narzucanie osobom wokół własnych przekonań o standardach piękna. Może to przybierać formę sugestii, że ktoś powinien schudnąć, zmienić fryzurę lub bardziej „zadbać” o swój wygląd. Choć takie uwagi mogą wydawać się niewinne, gdy pojawiają się często lub przybierają bardziej dosadną formę, wywierają presję i sugerują, że dana osoba nie jest akceptowana taka, jaka jest. 

W konsekwencji osoby, które doświadczają body shamingu, mogą podejmować decyzje o poddawaniu się praktykom, które nie będą bezpieczne dla ich zdrowia i życia. Może to być na przykład: przyjmowanie leków „na schudnięcie”, głodówki, zamęczanie się nadmiernymi treningami, korzystanie z zabiegów medycyny estetycznej dla spełnienia oczekiwań innych osób (a nie np. z potrzeby wyrażenia siebie).  

 

Przemoc nie tylko domowa 

Można zastanawiać się, na ile osoby stosujące deprecjonujące uwagi, które dotyczą cielesności, świadomie nawiązują do obowiązujących standardów piękna czy dzieje się to przypadkiem. Ponadto przemoc werbalna ma miejsce nie tylko w bliskich relacjach, ale także w przestrzeni publicznej. Trudno wskazać obszar życia, w którym uwagi związane z wyglądem ciała, nie są świadomie używane przeciwko drugiej osobie. Czy to pozornie niewinna krytyka na Instagramie, plotkowanie w pracy czy robienie komuś „ukradkiem” zdjęcia w autobusie – to wszystko wydaje się mieć wspólny mianownik.  

Na etapie dorastania newralgicznym miejscem jest szkoła. Tam, dzieci i młodzież, które wymykają się kanonom urody, a zwłaszcza osoby, które noszą duże rozmiary, często doświadczają przemocy rówieśniczej, a nierzadko też ze strony nauczycieli. Szczególnie brak reakcji osób dorosłych albo wręcz przyłączanie się do krytyki może rodzić w osobach wyśmiewanych poczucie beznadziei i braku szans na godne traktowanie i bezpieczeństwo.  

Warto przytoczyć także dane Eurobarometru (3). Wyniki badania pokazały, że Polki i Polacy jako główną cechę, która może mieć negatywny wpływ na rozmowie rekrutacyjnej wskazują generalne cechy fizyczne (w wyniku z całej Unii Europejskiej generalne cechy fizyczne zajmują również wysokie, trzecie miejsce). Nie wydaje się, że jest to wynik przesadzony. Polska zajęła ostatnie miejsce, jeśli chodzi o postrzeganie własnego ciała przez nastolatki spośród 43 krajów badanych przez europejskie biuro Światowej Organizacji Zdrowia w 2022 roku (4). Nic dziwnego, że dzieci, które mają niską samoocenę związaną z obrazem własnego ciała, gdy dorastają, stają się krytyczne wobec wyglądu innych osób. 

 

Ciałopozytywność a praktyka

Ciałopozytywność w rozumieniu antydyskryminacyjnym pokazuje, że każdej osobie, niezależnie od jej cech fizycznych, należy się szacunek i sprawiedliwe traktowanie. Coś, co wydaje się oczywiste, w praktyce czasem stanowi problem. Niektórzy z dumą stwierdzają, że „nie widzą” cech wyglądu i wszystkich traktują tak samo. Lubimy tak o sobie myśleć, ale to nie jest możliwe. Nieświadome uprzedzenia prędzej czy później się ujawniają, zwłaszcza jeśli wolimy udawać, że nikogo nie oceniamy, nie porównujemy i jesteśmy bardzo tolerancyjni. Włączanie edukacji o standardach piękna, różnorodności pod względem wyglądu, sylwetki, sposobu ubierania, a przede wszystkim o konsekwencjach zawstydzania i wyśmiewania ze względu na inny wygląd ciała może realnie przyczynić się do zniwelowania uprzedzeń i stereotypowego oceniania innych ludzi. To także w efekcie spowoduje lepsze identyfikowanie zachowań o charakterze przemocowym, niezależnie, czy dotyczą one nas samych, naszych bliskich czy osób, z którymi się stykamy na co dzień. 

 

 

Przypisy:

1. U. Chowaniec, N. Skoczylas, Vingardium Grubiosa, „Nie myślała pani o schudnięciu?” Doświadczenia grubych osób w kontakcie z ochroną zdrowia, 2023 https://bit.ly/RaportVG [dostęp 16.08.2024].
2. Formy przemocy https://www.niebieskalinia.pl/o-zjawisku-przemocy/formy-przemocy [dostęp 17.08.2024].
3. Dyskryminacja w Unii Europejskiej – wyniki badań https://europa.eu/eurobarometer/surveys/detail/2972 [dostęp 16.08.2024].
4. Raport Światowej Organizacji Zdrowia https://iris.who.int/handle/10665/376772 [dostęp 18.08.2024].