Fobia – lęk nieproporcjonalny

Każdego dnia doświadczamy wielu różnych emocji. Czasami napady lęku w kontakcie z określonym bodźcem są tak silne, że mogą prowadzić do ataku paniki. Wówczas potrzeba kompleksowego podejścia – psychoterapii, wsparcia farmakologicznego oraz strategii samopomocowych.  

 

 

Większość osób odczuwa różne obawy związane z ważnymi sferami swojego życia. Kiedy pojawiają się wyobrażenia o utracie tego, co cenne i szczególnie wartościowe, zaczyna im towarzyszyć uzasadniony lęk. 

Bywa jednak, że lęk staje się czymś więcej niż naturalną reakcją na określoną sytuację, zjawisko czy widok zwierzęcia, postaci, np. klauna. Odczuwanie strachu informuje nas o jakimś zagrożeniu, jest to naturalna emocja. Natomiast, jeśli strach przeradza się w uporczywy lęk i powoduje tak silne pobudzenie, że może wywołać atak paniki, staje się bardzo trudny do opanowania i w konsekwencji ma negatywny wpływ na organizm.  Zdarza się, że trudno jest uchwycić granicę między naturalnym odczuwaniem lęku a przeżywaniem go ponad miarę i w sposób permanentny. Wtedy liczy się intensywność tego doświadczenia oraz adekwatność do sytuacji, która go wywołała. 

Lęk może mieć także wymiar patologiczny. Kiedy przejmuje kontrolę nad osobą, która się z tym zmaga, może doprowadzić do zniekształcenia odbioru sytuacji. 

 

Czym jest fobia?

Jeśli lęk jest tak silny, że u danej osoby pojawia się potrzeba unikania określonych miejsc, sytuacji, zjawisk czy przedmiotów, to może być oznaką, że cierpi ona na co najmniej jedną z odmian fobii. Fobia jest zaburzeniem o podłożu nerwicowym. Odczuwane emocje są bardzo silne, nadmiarowe, wywołują cierpienie i zaburzają funkcjonowanie społeczne i zawodowe osób, które doświadczają fobii. Mogą także skłaniać do rezygnacji z codziennych udogodnień, np. korzystania z windy, robienia zakupów w supermarkecie, podróżowania samolotem itp. 

 

Skąd się bierze fobia?

Z punktu widzenia behawioryzmu, czyli nauki o zachowaniu ludzi i zwierząt, fobię można nabyć w toku warunkowania klasycznego lub modelowania. W pierwszym przypadku osoba kojarzy dany obiekt z niebezpieczeństwem (np. w dzieciństwie przeraziła się na widok pająka lub utknęła w zacinającej się windzie). W drugim przypadku istotną rolę odgrywa zachowanie znaczących osób (np. kiedy rodzic, który na widok myszy krzyczy i ucieka, dziecko uczy się, że mysz to coś strasznego). 

 

Z fobią mamy do czynienia, kiedy:  

• przedmiot lub sytuacja wywołują natychmiastowy lęk i silne pobudzenie, które może doprowadzić nawet do ataków paniki, 
• osoba za wszelką cenę stara się unikać sytuacji, kiedy może natknąć się na dany obiekt lub zjawisko, które powoduje reakcję lękową, 
• lęk lub niepokój są niewspółmierne do rzeczywistego zagrożenia, 
• lęk i unikanie mają charakter utrwalony, trwają dłużej niż 6 miesięcy. 

 

Rodzaje fobii

W literaturze przedmiotu opisuje się następujące rodzaje fobii:  

Fobie specyficzne (dotyczą określonego obiektu lub sytuacji):  

• fobie przed zwierzętami – psy (kynofobia), koty (ailurofobia), pająki (arachnofobia), węże (ofidiofobia), ptaki (awizofobia), gryzonie (rodentofobia) i wiele innych,  
• fobie przed środowiskiem naturalnym – brud (myzofobia), wysokość (akrofobia), ciemność (nyktofobia), woda (hydrofobia),  
• fobie sytuacyjne – zamknięta przestrzeń (klaustrofobia), samoloty, tunele, windy, statki,  
• fobie przed zranieniem, widokiem krwi, zastrzykiem,  
• inne fobie – śmierć (tanatofobia), rak (kancerofobia), zakochanie się (filofobia).  

Fobia społeczna wiąże się z lękiem związanym z sytuacjami społecznymi, które narażają na ocenę ze strony innych ludzi. Dotknięte tym rodzajem fobii osoby unikają rozmów z innymi ludźmi, reagują lękiem, kiedy są obserwowane przez innych lub gdy występują publicznie.  

Agorafobia wiąże się z silnym lękiem lub niepokojem przed następującymi sytuacjami: korzystanie z transportu publicznego (tramwaje, pociągi, samoloty), przebywanie w zamkniętych pomieszczeniach (teatry, kina), przebywanie na otwartych przestrzeniach (w dużych centrach handlowych), przebywanie w tłumie, kolejce, korku samochodowym. 

Akrofobia (strach przed wysokością) wiąże się z silnym lękiem dotyczącym szerokiego zakresu sytuacji i obiektów związanych z faktem, że osoba nie stoi w dosłownym znaczeniu na ziemi. Osoba może np. nie być w stanie wejść na drabinę czy spojrzeć w dół, stojąc na balkonie. Strach może wzbudzać perspektywa odbycia wspinaczki górskiej czy podróży samolotem. 

 

Czym objawia się fobia? 

Objawy fobii mogą być fizyczne lub związane z ludzką psychiką i w znaczny sposób wpływać na jakość życia, ograniczając funkcjonowanie w kontaktach społecznych, w sferze zawodowej i prywatnej. 

Do objawów psychicznych fobii zaliczamy:  

• uczucie silnego napięcia i narastający niepokój,  
• nerwowość w kontakcie nawet z niewielkimi bodźcami związanymi z obiektem czy zjawiskiem, które wywołuje fobię,  
• trudności ze skupieniem uwagi, skoncentrowaniem się,  
• bycie w ciągłym stanie „gotowości” na wypadek pojawienia się zagrożenia, 
• poszukiwanie znaków zagrożenia i oczekiwanie ich pojawienia się w kontakcie z obiektem,  
• drażliwość,  
• zaburzenia snu, np. problemy z zasypianiem,  
• myślenie katastroficzne, czyli tworzenie w myślach czarnych scenariuszy, bez brania pod uwagę innych, bardziej prawdopodobnych możliwości, 
• uczucie paniki i wrażenie utraty kontroli w sytuacji zetknięcia się z obiektem lub sytuacją fobiczną. 

 

Do objawów fizycznych fobii zaliczamy:  

• kołatanie serca, 
• nieprzyjemne dolegliwości żołądkowe, jego skurcz, ból, 
• nudności, w niektórych przypadkach nawet wymioty,  
• spłycenie oddechu, nierównomierny oddech,  
• wrażenie gorąca, duszność, 
• bóle i zawroty głowy, w ekstremalnych przypadkach może nawet dojść do omdlenia,  
• wrażenia zmysłowe takie jak błyski przed oczami, zamazywanie się obrazu, dzwonienie i szumy w uszach, dreszcze, 
• napięcie mięśni i sztywność ciała, co prowadzi do późniejszego odczuwania bólu w całym ciele,  
• po ustaniu zagrożenia może pojawić się silne uczucie zmęczenia i senność. 

 

Dlaczego osoby dotknięte fobią mają tendencję do tłumienia swoich emocji?

Osoby z zaburzeniami lękowymi zazwyczaj powstrzymują się od wyrażania swoich emocji z dwóch powodów.  

Znaczna część osób, które zmagają się z zaburzeniami lękowymi odczuwa bardzo silną potrzebę kontroli i/lub strach przed jej utratą. Trudno im oddać kontrolę nawet w jakimś małym obszarze życia, a to wiąże się z intensywnym przeżywaniem emocji. Z tego powodu mogą przez dłuższy czas im zaprzeczać i je tłumić. Wstrzymywanie silnych emocji może z kolei spowodować silny irracjonalny lęk przed „całkowitym popadnięciem w obłęd” lub „załamanie się”. Takie objawy do złudzenia przypominają te, które występują przy atakach paniki. Najczęściej nagromadzone emocje wydają się przytłaczające lub straszne wówczas, kiedy po raz pierwszy zaczynają się uwalniać. To poczucie znika, kiedy zostaną one zaakceptowane i przeżyte. Warto pamiętać o tym, że nie można „popaść w obłęd” na skutek intensywnego przeżycia swoich emocji.  

Drugim powodem trudności z wyrażaniem emocji u osób, które zmagają się z fobią, może być ich wychowanie przez nadmiernie krytycznych rodziców. Dziecko wówczas ma wyznaczone wygórowane standardy, które są dla niego niemożliwe do zrealizowania. W takich sytuacjach dziecko nie ma pełnej swobody w wyrażaniu odczuwanych przez siebie emocji. Uczucia, które były sprzeczne z oczekiwaniami rodziców, były tłumione, co w dorosłym życiu może skutkować niekontrolowanymi wybuchami emocji.  Każdego dnia doświadczamy wielu różnych emocji. Niektóre z nich są tak silnymi stanami wzburzenia, że biorą nad nami górę. Po czasie dochodzimy do wniosku, że nasza reakcja była zbyt gwałtowna i czujemy się z tym źle. 

 

Jeśli chcesz nauczyć się panować nad swoimi emocjami możesz skorzystać z poniższych sposobów: 

• stosowanie metod relaksacyjnych, 
• stosowanie treningu autogennego i medytacji wewnętrznej, 
• nazywanie na bieżąco przeżywanych emocji, 
• skupianie uwagi na czymś innym, 
• danie sobie czasu na ochłonięcie,  
• rozluźnienie się, zamiast prób zwalczenia, stłumienia odczuwanej emocji, 
• regularna aktywność fizyczna. 

 

Jakie są najskuteczniejsze strategie leczenia fobii?

Radzenie sobie z fobią wymaga kompleksowego podejścia, czyli psychoterapii, wsparcia farmakologicznego oraz strategii samopomocowych. W sytuacji, kiedy zauważymy u siebie lub bliskiej osoby symptomy, które mogą wskazywać na istnienie zaburzenia lękowego zaleca się skorzystanie z konsultacji u specjalisty. Skuteczna w radzeniu sobie z zaburzeniami lękowymi jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT). To podejście skupia się głównie na uczeniu się rozpoznawania i zmiany negatywnych myśli oraz przekonań związanych z obiektem fobii. Czasami zalecane jest wsparcie farmakologiczne – leki przeciwlękowe mogą być stosowane czasowo, w momencie wystąpienia intensywnych objawów lęku. Pomocna może być także wymiana doświadczeń z osobami, które również zmagają się z fobiami. Udział w spotkaniach grupy wsparcia może pomóc w uzyskaniu wskazówek, jak skutecznie radzić sobie z napadami lęku.  

 

Bibliografia 

Bourne, E.J. (2011). Lęk i fobia. Praktyczny podręcznik dla osób z zaburzeniami lękowymi. Kraków: WUJ.   

O lęku bez strachu. Jak bać się tyle, ile trzeba. (2017). Praca zbiorowa pod red. Piotra Żaka. Kielce: Wydawnictwo Charaktery.   

Rachman, S. (2005). Zaburzenia lękowe – modele kliniczne i techniki terapeutyczne. Gdańsk: Wydawnictwo GWP.