Emocje co to takiego?

Emocje są nieodłączną częścią ludzkiego życia, wpływają na nasze codzienne działania, decyzje oraz relacje z innymi ludźmi. Ale jak właściwie powstają emocje, do czego służą oraz czy można je określić jako dobre lub złe? W poniższym artykule postaram się odpowiedzieć na te pytania. 

 

Czym są emocje?

Emocje towarzyszą nam każdego dnia i nie sposób się od nich uwolnić. Przyjemne bądź nie, są ważnymi informacjami, dostępnymi tylko dla nas.  

W psychologii istnieje wiele teorii, które starają się wyjaśnić, czym są emocje i jak powstają. Oto kilka z nich: 

1.Teoria Jamesa-Lange’a – zakłada, że emocje są wynikiem zmian fizjologicznych. Najpierw doświadczamy zmian w naszym ciele (np. przyspieszone bicie serca), a dopiero potem odczuwamy emocję (np. strach).
2. Teoria Cannona-Barda – przeciwnie do teorii Jamesa-Lange’a, sugeruje, że emocje i reakcje fizjologiczne występują jednocześnie, ale niezależnie od siebie.
3. Dwuczynnikowa teoria emocji Schachtera-Singera – zakłada, że emocje wynikają z kombinacji pobudzenia fizjologicznego i interpretacji poznawczej tego pobudzenia. Emocje są trudne do jednoznacznego zdefiniowania.
4. Według Jana Strelaua, są one subiektywnym stanem psychicznym, uruchamiającym priorytet dla związanego z nią programu działania (Strealu, 2000).  

Najprościej można powiedzieć, że emocje są subiektywnymi doświadczeniami, które obejmują zarówno fizjologiczne reakcje organizmu, jak i świadome odczucia. Mogą być wywoływane przez różne bodźce, takie jak zdarzenia zewnętrzne, wspomnienia, a nawet myśli.  

Emocje to stany, jakich doświadczamy codziennie. Są swoistą (czyli dla każdego z nas indywidualną) reakcją organizmu na zaistniałą sytuację, zdarzenie, myśl czy osobę. Emocja jest z reguły szybką reakcją. Mogę np. przestraszyć się nagłego dźwięku lub osoby, która pojawia się nagle blisko mnie. Na całym świecie ludzie rozpoznają kilka podstawowych emocji w podobny sposób tj., każdy z nas potrafi po mimice, zachowaniu rozróżnić emocje jaka towarzyszy drugiej osobie.  

Rodzaje emocji

Jest pięć podstawowych emocji, czyli: strach, złość, smutek, radość i wstręt. Emocje złożone (pochodne) to te, które powstały poprzez połączenie kilku emocji podstawowych, odczuwanych jednocześnie. Są to: poczucie winy, wstyd, rozczarowanie, żal, pogarda, zazdrość. Ich zdolność odczuwania nabywamy w ciągu życia, wraz z wiekiem, pod wpływem przekazu rodzinnego, w wyniku przyswajania norm społecznych. 

Warto pamiętać, że emocje różnią się od uczuć. Emocje i uczucia oznaczają dwa przeciwległe bieguny tego samego kontinuum. Przebiega ono od prostych emocji (strach, złość), poprzez emocje złożone, w których ważną rolę odgrywają wcześniejsze doświadczenia, aż do najbardziej złożonych uczuć, charakterystycznych dla przeżyć typowo ludzkich, takich jak np. miłość lub przyjaźń. Zatem jak je odróżnić?  

Uczucia są specyficzne tylko dla ludzi. To proces, który pokazuje twój stosunek do otoczenia, innych osób, samego siebie. Uczucie, które rodzi się w tobie, jest wszechobecne i niezależne od sytuacji, czyli inaczej niż w przypadku emocji. Mogę kogoś kochać, ale w danej sytuacji mogę być na tę osobę zła. Jednak ta złość nie zmienia uczucia miłości do tej osoby. Czyli emocja to reakcja na to, co w danej chwili się dzieje, a uczucie jest stanem trwałym.
 

Gdzie powstają emocje?

Emocje powstają w mózgu dzięki działaniu różnych struktur, w tym mózgowej kory przyśrodkowej, układu limbicznego oraz układu autonomicznego. Struktury te pracują razem, aby przetwarzać informacje z otoczenia oraz wewnętrzne doświadczenia. A to z kolei prowadzi do wytworzenia odpowiedniego stanu emocjonalnego. Główne regiony mózgu związane z emocjami to układ limbiczny, w tym ciało migdałowate, hipokamp oraz kora przedczołowa. 

Układ limbiczny jest zestawem struktur w mózgu, które odgrywają kluczową rolę w regulacji emocji, pamięci i motywacji. Składa się on z kilku głównych części: 

• Ciało migdałowate – jest jedną z najważniejszych struktur mózgu związanych z emocjami. Odpowiada za przetwarzanie i regulację reakcji emocjonalnych, takich jak strach i agresja. Pomaga również w tworzeniu wspomnień emocjonalnych, co pozwala nam uczyć się na podstawie wcześniejszych doświadczeń.  
• Hipokamp – jest kluczowy dla formowania i przechowywania wspomnień. Choć głównie kojarzy się z pamięcią, odgrywa także rolę w regulacji emocji, szczególnie w kontekście stresu i depresji. Działa on jako interfejs między doświadczeniami emocjonalnymi a pamięcią. Umożliwia w ten sposób skojarzenie emocji z konkretnymi wydarzeniami.  
• Kora przedczołowa – jest odpowiedzialna za wyższe funkcje poznawcze, takie jak planowanie, podejmowanie decyzji i kontrola impulsów. Odpowiada też za regulację emocji poprzez modulowanie aktywności układu limbicznego. Na przykład kora przedczołowa może hamować reakcje strachu generowane przez ciało migdałowate i umożliwia w ten sposób bardziej przemyślane i kontrolowane reakcje emocjonalne.  
• Podwzgórze – kontroluje reakcje fizjologiczne związane z emocjami, takie jak wydzielanie hormonów stresu. 

Istotną rolę w powstawaniu i regulacji emocji pełnią hormony i neuroprzekaźniki. Związki te umożliwiają komunikację między komórkami nerwowymi i wpływają na nasze stany emocjonalne. Podstawowymi neuroprzekaźnikami są:  

• Dopamina – neuroprzekaźnik związany z nagrodą i motywacją. Odgrywa kluczową rolę w odczuciach przyjemności i satysfakcji. Zaburzenia w układzie dopaminergicznym mogą prowadzić do problemów z motywacją i emocjami, takich jak depresja czy uzależnienia. 
• Serotonina – związana z regulacją nastroju, snu i apetytu. Jest kluczowa dla utrzymania równowagi emocjonalnej. Niedobory serotoniny są związane z depresją i zaburzeniami lękowymi. Leki przeciwdepresyjne często działają poprzez zwiększenie poziomu serotoniny w mózgu. 
• Noradrenalina – związana z reakcjami na stres i walką lub ucieczką. W sytuacjach stresowych noradrenalina mobilizuje organizm do działania, zwiększa czujność i poziom energii. Zaburzenia w regulacji noradrenaliny mogą prowadzić do zaburzeń lękowych i związanych ze stresem. 
• Kortyzol – hormon stresu produkowany przez nadnercza. W odpowiedzi na stres, poziom kortyzolu wzrasta, co wpływa na różne funkcje organizmu, w tym na układ immunologiczny, metabolizm i reakcje emocjonalne. Długotrwały stres i przewlekle podwyższony poziom kortyzolu mogą prowadzić do problemów zdrowotnych, np.  depresji i zaburzeń lękowych.  

 

Jak powstają emocje?

Proces powstawania emocji jest złożony i wieloetapowy. Można go podzielić na kilka kluczowych etapów: 

Pierwszym krokiem w powstawaniu emocji jest percepcja bodźca, który może być zewnętrzny (np. dźwięk, obraz) lub wewnętrzny (np. myśl, wspomnienie). Bodziec jest przetwarzany przez narządy zmysłów i przekazywany do mózgu.  

Następnie mózg dokonuje oceny bodźca, określa jego znaczenie i potencjalne konsekwencje. Ta ocena może być świadoma lub nieświadoma. Na przykład, gdy widzimy groźnego psa, nasz mózg szybko ocenia, że jest to potencjalne zagrożenie, co wywołuje reakcję strachu. Ocena bodźca prowadzi do reakcji fizjologicznej, która obejmuje zmiany w układzie nerwowym, hormonalnym i krążenia. Na przykład w reakcji na strach serce zaczyna bić szybciej, mięśnie napinają się, a poziom adrenaliny rośnie. Ostatecznie reakcja fizjologiczna jest przetwarzana przez mózg i staje się świadomym odczuciem emocji. Jest to moment, w którym jesteśmy świadomi, że odczuwamy strach, radość, smutek lub inną emocję.  

 

Co składa się na emocje?

Każda emocja ma swoje komponenty. Warto je nazwać i przybliżyć.
1. Komponent subiektywny – indywidualne doświadczenie emocji, które jest unikalne dla każdej osoby. To, co jedna osoba odczuwa jako radość, inna może odczuwać jako zaledwie zadowolenie.
2. Komponent fizjologiczny – zmiany w organizmie, takie jak przyspieszone bicie serca, pocenie się, zmiany w oddychaniu. Te reakcje są kontrolowane przez autonomiczny układ nerwowy.
3. Komponent behawioralny – sposób, w jaki wyrażamy emocje na zewnątrz, np. mimika twarzy, gesty, ton głosu.  

 

Jakie funkcje pełnią emocje?

Emocje pełnią wiele istotnych funkcji w naszym życiu. Według Reeve istnieją trzy główne funkcje emocji (Gałuszka, 2022):  

• adaptacyjna – wiąże się z przygotowaniem ciała do działania. Emocje wzbudzane są najczęściej w sytuacjach, które wymagają działań przystosowawczych. Ponadto ich wzbudzaniu towarzyszy aktywność autonomicznego układu nerwowego wspierająca działanie wywołane emocją (Ekman, Davidson, 1999). Adaptacyjne funkcje emocji sprawiają, że w razie potrzeby jednostka może efektywnie działać. Pozwalają one zmobilizować się, aby ukończyć zadanie (np. intensywniej się uczyć przed zbliżającym się terminem egzaminu), uciekać w razie potrzeby (np. kiedy widzimy postać w czarnej bluzie z kapturem i nożem w ręku), 
• społeczna – polega na ułatwianiu interakcji z otoczeniem. Emocje pomagają przewidywać zachowanie osób znajdujących się w bliskim lub dalszym otoczeniu. Z tego powodu emocje są bardzo użyteczne, a nawet niezbędne w relacjach międzyludzkich,  
• motywacyjna – wiąże się z istnieniem sprzężenia zwrotnego pomiędzy emocjami i motywacją oraz motywacją a emocjami. Wszystkie zachowania motywacyjne wywołują reakcję emocjonalną, ale też motywacja wyzwala emocje. Bardzo często wpływa ona na sposób, w jaki pokazywane są doświadczane emocje, jak są intensywne i w jaki sposób kierują zachowaniem (np. gdy miło spędzamy czas z koleżanką przy rozmowie, wówczas pojawia się motywacja, by spotkać się ponownie lub gdy mamy złe doświadczenia z kontaktu z osobą, pojawia się chęć unikania spotkań z nią). 

Czy zatem można jednoznacznie określić emocje jako dobre lub złe?  

Gdy wnikliwie przyglądamy się funkcjom emocji, to śmiało możemy powiedzieć, że każda emocja jest istotna. Jednak nie wszystkie są przyjemne. Mogą być trudne w doświadczaniu i przeżywaniu. Naukowcy stwierdzają, że emocje są neutralne, to my nadajemy im wartość i interpretujemy. Na przykład gniew może być postrzegany jako negatywna emocja, ale może również pomóc nam w rozwiązaniu konfliktów i stymulować działanie. Z kolei radość może być postrzegana jako pozytywna emocja, ale jeśli jest nadmierna, może prowadzić do nieodpowiednich decyzji.
 

Ważna myśl na koniec

Emocje są nieodłącznym elementem życia i odgrywają w nim bardzo ważną rolę. Świadomość ich istnienia oraz zdolność do odpowiedniego ich wyrażania pozwala na orientację we własnych przeżyciach oraz prawidłową komunikację i interakcję z innymi. Zrozumienie, jak emocje działają i jak nimi zarządzać, jest kluczowe dla naszego dobrostanu.
 

 

Bibliografia

Ekman P., Davidson R. J., Natura emocji. Podstawowe zagadnienia. Wyd. GWP.  Gdańsk 1999, s. 51–52. 

Gałuszka A., Emotion – their meaning and tasks. Journal of Education, Health and Sport. 2022;12(1):147-159. eISSN 2391-8306. DOI

Oatley K., Jenkins J., M, Zrozumieć emocje, Wydawnictwo Naukowe PWN,  Warszawa 2003, s. 95. 

Strelau J., Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom 2 – psychologia ogólna, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gdańsk 2000, s. 322.