Możliwości systemowe wspierania osób chorujących psychicznie i ich rodzin 

Coraz więcej osób na świecie dotykają choroby psychiczne. Szacuje się, że w Polsce choruje ponad 8 milionów ludzi, czyli ponad 25% naszego społeczeństwa. Choroby psychiczne związane są z traumami, wcześniejszymi doświadczeniami, czasem mają podłoże biologiczne. Wyróżnia się choroby psychiczne – m.in. depresja, schizofrenia, choroba afektywna dwubiegunowa oraz zaburzenia psychiczne, np. zaburzenia nerwicowe, lękowe czy zaburzenia nastroju, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne.

Osoby, u których rozpoznano chorobę czy zaburzenie psychiczne, mogą funkcjonować w swoim środowisku w sposób zbliżony do funkcjonowania osób zdrowych, jeśli przyjmują leki i znajdują się pod stałą opieką specjalistów oraz akceptują swoją chorobę. Ważne, aby osoby cierpiące na choroby psychiczne przyjmowały leki zalecone przez lekarza psychiatrę oraz uczestniczyły w regularnych wizytach kontrolnych. W wielu przypadkach potrzebne jest także wsparcie terapeuty, psychologa lub innych osób posiadających uprawnienia do pracy z osobami z zaburzeniami psychicznymi.

System pomocy osobom cierpiącym na choroby psychiczne w Polsce ma kilka możliwości. Poniżej zostaną one przedstawione.

Poradnictwo bezpłatne

• Psycholog/terapeuta w ramach NFZ powinien być jednym z pierwszych wyborów osoby chorującej. Lekarz pierwszego kontaktu\internista lub lekarz psychiatra może wystawić skierowanie do Poradni Zdrowia Psychicznego. Aby uzyskać informację o terminach oraz miejscach, gdzie można skorzystać z takiego poradnictwa, należy skontaktować się z Poradnią Zdrowia Psychicznego lub uzyskać informacje w Telefonicznej Informacji Pacjenta pod numerem telefonu: 800 190 590. Do korzystania z poradnictwa psychologicznego lub terapii niezbędne jest skierowanie.
• W sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia lub pogarszającego się stanu osoby chorującej, warto niezwłocznie udać się do szpitala na izbę przyjęć. Nie trzeba posiadać skierowania, a z konsultacji można skorzystać nawet wtedy, gdy chory nie ma ubezpieczenia zdrowotnego.
• W sytuacjach kryzysowych bezpłatnego wsparcia psychologicznego udzielają Ośrodki Interwencji Kryzysowej (obejmują swoim zasięgiem powiaty) lub pracownicy (pracownicy socjalni, psycholodzy) w Ośrodkach Pomocy Społecznej (znajdują się w każdej gminie). Aby skorzystać ze wsparcia psychologa w placówce tego rodzaju nie trzeba mieć skierowania.
• Centrum Zdrowia Psychicznego to miejsce, gdzie można uzyskać bezpłatną pomoc bez skierowania od lekarza. Pomoc powinna być udzielana zgodnie z potrzebami pacjenta, mogą to być m.in. pobyt na oddziale dziennym lub całodobowym, wsparcie świadczone w środowisku. Centra Zdrowia Psychicznego są pilotażowym programem Ministerstwa Zdrowia, a swoim zasięgiem obejmują wybrane placówki na terenie całego kraju.

  Centra Zdrowia Psychicznego powstały w ramach zmiany systemu leczenia psychiatrycznego w Polsce – z systemu zamkniętego na środowiskowy. Jest to nowy rodzaj udzielanych świadczeń na rzecz pacjentów zmagających się z zaburzeniami psychicznymi oraz ich rodzin. Na rzecz pacjenta pracuje zespół specjalistów, który opracowuje indywidualny plan leczenia.

• Oddział dzienny jest wydzieloną częścią szpitala psychiatrycznego, gdzie mogą przebywać pacjenci, którzy mają ustabilizowaną sytuację zdrowotną (tj. dobrane leki, a ich stan zdrowia jest stabilny).

  Aby dostać się na oddział dzienny, trzeba posiadać skierowanie od lekarza psychiatry. Lekarz, który kieruje pacjenta na taki oddział, podczas konsultacji zawsze powinien wskazać, gdzie konkretnie pacjent powinien się udać. Zazwyczaj czas oczekiwania na przyjęcie na oddział trwa kilka dni, tygodni. Na oddziale dziennym można przebywać maksymalnie pół roku. Celem pobytu jest rehabilitacja pacjenta, tj. kontynuacja leczenia, dalsza diagnostyka. W trakcie pobytu na oddziale bardzo ważna jest poprawa stanu zdrowia pacjenta oraz jego kompetencji społecznych.

  Osoba przebywająca na oddziale dziennym zazwyczaj popołudniami wraca do domu. Są jednak takie oddziały, gdzie dopiero po pewnym czasie pacjent może uzyskiwać popołudniowe przepustki na opuszczenie oddziału. Pobyt na oddziale dziennym jest dobrowolny.

Usługi częściowo płatne lub bezpłatne (w zależności od sytuacji):

• Specjalistyczne usługi opiekuńcze to takie usługi, które są dostosowane do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności. Usługi są świadczone w miejscu pobytu osoby chorującej przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym.

  Aby móc skorzystać z takiego wsparcia, należy zwrócić się do Ośrodka Pomocy Społecznej. Następnie należy złożyć wniosek o taki rodzaj pomocy wraz z zaświadczeniem od lekarza z konkretnym wskazaniem do „specjalistycznych usług opiekuńczych”. W dalszej kolejności pracownik socjalny przeprowadza wywiad środowiskowy, który będzie podstawą do przyznania takiego wsparcia. Pracownicy Ośrodka określają w wydanej decyzji zakres specjalistycznych usług opiekuńczych, okres trwania oraz miejsce świadczenia takich usług.

• Środowiskowe Domy Samopomocy to rodzaj ośrodków wsparcia dziennego. Te placówki pomagają osobom chorującym w budowaniu sieci wsparcia społecznego, przygotowują do funkcjonowania w środowisku i przede wszystkim prowadzą zajęcia terapeutyczne. Środowiskowe Domy Samopomocy mogą świadczyć także pomoc całodobową.

  Aby móc skorzystać z takiego wsparcia, należy złożyć wniosek do Ośrodka Pomocy Społecznej, dołączyć zaświadczenie lekarskie, wydane przez lekarza psychiatrę, zaświadczenie lekarza rodzinnego o stanie zdrowia i o braku przeciwwskazań do uczestnictwa w zajęciach oraz orzeczenie o niepełnosprawności, o ile takie się posiada.

  Środowiskowe Domy Samopomocy mają na celu wsparcie osób cierpiących na choroby psychiczne w nauce funkcjonowania w ich środowisku. Jest to ważne, by takie osoby zyskały samodzielność, ponieważ w innym przypadku osoba chora musiałaby być umieszczona w placówce opieki całodobowej.

• Mieszkania chronione są miejscami, gdzie osoby zmagające się z chorobą psychiczną mogą mieszkać pod opieką terapeutów lub psychologów. Osoby z zaburzeniami uczą się codziennego funkcjonowania. Mieszkania chronione są przeznaczone dla osób z chorobą psychiczną, które dotychczas nie radziły sobie z codziennym funkcjonowaniem lub otrzymały takie wskazanie od lekarza prowadzącego po opuszczeniu szpitala.

  W mieszkaniach chronionych mieszkają także inne osoby, a każdy mieszkaniec ma swoje obowiązki. Mieszkańcy uczą się dbać o porządek, robić zakupy, przygotowywać posiłki oraz pod opieką wykwalifikowanej kadry, przyjmują leki. Pobyt w mieszkaniu chronionym jest zawsze czasowy.

  Aby móc skorzystać z takiego wsparcia, należy skontaktować się z pracownikiem socjalnym Ośrodka Pomocy Społecznej, najbliżej miejsca zamieszkania. Następnie, po uzgodnieniu pomiędzy pracownikiem socjalnym a osobą ubiegającą się o pobyt (lub jej przedstawicielem ustawowym), wydawana jest decyzja, która określa rodzaj pomocy oraz ramy czasowe przyznanego wsparcia.

• Domy Pomocy Społecznej są placówkami całodobowego pobytu. Kierowane są tam osoby, które wymagają całodobowego wsparcia oraz nie mogą korzystać z żadnych innych form wsparcia. Sąd kieruje osobę do zamieszkania w Domu Pomocy Społecznej. Umieszczenie w DPS-ie może się odbyć także za zgodą osoby zainteresowanej lub jej opiekuna prawnego. Koszty pobytu w placówce ponosi mieszkaniec. 70% świadczenia mieszkańca Domu Pomocy Społecznej jest przeznaczone na jego utrzymanie w placówce, reszta pozostaje do dyspozycji mieszkańca.

  Każdy mieszkaniec DPS-u przed umieszczeniem w placówce, musi uzyskać decyzję Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie dotyczącą skierowania go do konkretnej placówki oraz określającą kwotę zapłaty za jej/jego pobyt w placówce. Do ponoszenia kosztów pobytu w Domu Pomocy Społecznej zobowiązani są również najbliżsi mieszkańca (mąż, żona, dzieci, rodzice). Aby rozpocząć procedurę ubiegania się o umieszczenie w Domu Pomocy Społecznej, należy zwrócić się do Ośrodka Pomocy Społecznej w miejscu zamieszkania przyszłego mieszkańca DPS-u.

Wszystkie placówki, gdzie udzielana jest pomocy osobom chorującym psychicznie zatrudniają wykwalifikowaną kadrę. Jeśli osoba, która potrzebuje długofalowego wsparcia i nie wie, które miejsce będzie dla niej odpowiednie, może porozmawiać o tym z lekarzem psychiatrą lub pracownikiem socjalnym.