Doświadczenie przestępstwa a kryzys psychiczny

Zdarza się, że doznajemy urazu psychicznego w reakcji na doświadczone przestępstwo. Nic dziwnego – jest to sytuacja, która ma zazwyczaj element nadużycia, wykorzystania, przekroczenia, a wstyd towarzyszący osobie pokrzywdzonej jest naturalnym uczuciem, adekwatnym do sytuacji.

Doświadczenie przestępstwa ma zwykle nagły charakter. Spotyka nas coś zaskakującego, nieprzyjemnego, często brutalnego. Możemy doświadczyć także agresji. Może to być oszustwo finansowe w internecie lub w rzeczywistym świecie. Może wiązać się z napaścią z kontekstem rabunkowym bądź seksualnym. Może być związane z utratą zdrowia, jak np. w przypadku wypadków komunikacyjnych. To oczywiście tylko przykładowe sytuacje, które mogą znaleźć swoje odzwierciedlenie w Kodeksie karnym.

Reakcje

Reakcją na tego typu doświadczenie jest najczęściej:

• zaskoczenie,
• osłupienie/zamrożenie,
• przerażenie,
• poczucie bezradności,
• niedowierzanie,
• rozczarowanie,
• przygnębienie.

Zwykle tym stanom towarzyszy poczucie dezorganizacji. Może ono stanowić początek kryzysu emocjonalnego, który z kolei rodzi dalsze konsekwencje. Osobom pokrzywdzonym towarzyszy stałe poczucie napięcia, osamotnienia i niezrozumienia. Problemy emocjonalne związane z doświadczeniem przestępstwa często stają się przyczyną kłopotów w pracy, w relacjach, problemów finansowych i w konsekwencji pogłębienia kryzysu emocjonalnego.

Jak reagować, kiedy bliska osoba doświadczy przestępstwa?

• Wysłuchaj spokojnie i nawet jeśli trudno ci uwierzyć w to, co się stało – nie podważaj tego, co słyszysz.
• Spróbuj dowiedzieć się, jak możesz pomóc (czasem sama rozmowa jest ważna, pytanie „jak mogę tobie pomóc, czego potrzebujesz?” wydaje się być kluczowe).
• Ocenę i własne przekonania pozostaw dla siebie, a gdy wydaje ci się, że osoba pokrzywdzona wymaga np. pomocy medycznej, pomóż jej to zorganizować.
• Zadbaj o swój dobrostan – wysłuchanie dramatycznej historii może być obciążające. Poszukaj wsparcia, porozmawiaj ze specjalistą.

Wtórna wiktymizacja

Oprócz samego pokrzywdzenia przestępstwem, taka sytuacja wiąże się zazwyczaj z kolejnymi wyzwaniami, np. zgłoszeniem na policję, do prokuratury i uczestniczeniem w różnych procedurach. Zdarza się, że w wyniku braku kompetencji, nieprzestrzegania standardów postępowania przez przedstawicieli poszczególnych służb, osoba pokrzywdzona doświadcza tzw. wtórnej wiktymizacji, czyli niejako ponownego skrzywdzenia w trakcie procedur.

Przykładem takich działań jest wielokrotne przesłuchiwanie osoby po doświadczeniu gwałtu, komentowanie, podważanie wiarygodności pokrzywdzonej osoby w przypadkach innych przestępstw.

Mechanizm „wtórnej wiktymizacji” zawiera w sobie element przeniesienia odpowiedzialności ze sprawcy i obarczenia winą osobę pokrzywdzoną. Bardzo często wywołuje to rozgoryczenie, poczucie bezradności i bezsilności. Czasem zdarza się, że osoba pokrzywdzona poczuje złość i bunt, co w tej sytuacji mogłoby uruchomić zachowania chroniące, np. sprzeciw, odmowę. Jednak w odpowiedzi na takie reakcje może pojawić się silniejsza presja, brak zrozumienia lub wyśmianie. To spowoduje wycofanie się osoby pokrzywdzonej i pogłębienie kryzysu emocjonalnego. Co ważne – tego typu mechanizm może pojawić się nie tylko w kontakcie z przedstawicielami służb, ale także wtedy, gdy osoby z najbliższego otoczenia zareagują na informację o pokrzywdzeniu przestępstwem w niewłaściwy sposób.

Pomoc i wsparcie

Wstyd przed ujawnieniem pokrzywdzenia

• Jeśli doświadczyłaś/eś przestępstwa i odczuwasz wstyd, strach przed ujawnieniem tej sytuacji, spróbuj zwrócić się do osoby zaufanej, która wsparła cię w innej trudnej sytuacji lub skorzystaj z pomocy specjalisty, np. kontaktując się przez platformę 116sos.pl. Rozmowa z kimś jest niezbędnym warunkiem do uzyskania wsparcia. Wstyd jest naturalnym uczuciem. Sięgnij po pomoc.
• Jeśli ktoś prosi ciebie o rozmowę i ujawnia w niej, że doświadczył przestępstwa, okaż zrozumienie i zapytaj, jak możesz pomóc. Pamiętaj, że twoja reakcja (niedowierzanie, bagatelizowanie) może przynieść negatywne skutki. Jeśli nie wiesz co zrobić, pomożesz, gdy skontaktujesz się ze specjalistą.

Jakiej pomocy może potrzebować osoba pokrzywdzona?

W zależności od rodzaju przestępstwa, sytuacji osoby pokrzywdzonej i skutków tego doświadczenia, potrzeby wsparcia mogą być rozległe i wielowymiarowe. Mogą dotyczyć zarówno sytuacji emocjonalnej, zdrowotnej, jak i bytowej, finansowej, środowiskowej. Oznacza to, że osoba pokrzywdzona potrzebuje zazwyczaj wsparcia w ocenieniu zakresu i zaplanowaniu pomocy. Jeśli nie ma w swoim otoczeniu osób zaufanych, bliskich, którzy mogą ją wesprzeć, może skorzystać z pomocy specjalistów.

Ważne jest, żeby wykonać pierwszy krok i zgłosić fakt pokrzywdzenia służbom lub innej osobie, która wesprze nas w dalszym działaniu. Przestępstwo ma zazwyczaj element nadużycia, wykorzystania, przekroczenia, a wstyd towarzyszący osobie pokrzywdzonej jest naturalnym uczuciem, adekwatnym do sytuacji. Czasem może blokować decyzję o szukaniu pomocy czy ujawnieniu doświadczenia pokrzywdzenia.

Jeżeli doświadczyłaś/eś przestępstwa, np. uszkodzenia ciała, pobicia, wypadku komunikacyjnego, gróźb karalnych, gwałtu/wykorzystania seksualnego, przemocy domowej, niealimentacji, kradzieży, rozboju, oszustwa, uszkodzenia mienia i innych. Jeżeli jesteś świadkiem przestępstwa lub osobą najbliższą osobie pokrzywdzonej, możesz skorzystać z profesjonalnej pomocy. W całym kraju w ramach sieci pomocy osobom pokrzywdzonym przestępstwem funkcjonuje ponad 300 ośrodków, które oferują pomoc.

Wsparcie, jakie osoba pokrzywdzona przestępstwem może uzyskać, to:

• pomoc prawna, psychologiczna, psychiatryczna;
• pomoc tłumacza (w tym języka migowego) w celu udzielenia pomocy prawnej;
• pokrycie kosztów świadczeń zdrowotnych, lekarstw, wyrobów medycznych;
• pokrycie kosztów związanych z kształceniem w szkołach i przedszkolach publicznych, w tym w ramach indywidualnego nauczania, odpowiednio do wieku i potrzeb edukacyjnych osób uprawnionych;
• pokrycie kosztów związanych z opieką nad dziećmi w żłobkach i klubach dziecięcych prowadzonych przez gminy;
• organizowanie i finansowanie szkoleń i kursów podnoszących kwalifikacje zawodowe oraz pokrywanie kosztów egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe;
• pokrycie kosztów czasowego zakwaterowania lub udzielenia schronienia;
• finansowanie okresowych dopłat do bieżących zobowiązań czynszowych i opłat za media;
• usługa dostosowania lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego do potrzeb osoby pokrzywdzonej przestępstwem w przypadku, gdy utrata sprawności fizycznej nastąpiła w wyniku przestępstwa;
• finansowanie przejazdów środkami komunikacji publicznej lub pokrycie kosztów transportu związanych z uzyskaniem świadczeń i regulowaniem ww. spraw;
• pokrycie kosztów żywności lub bonów żywnościowych, pokrycie kosztów zakupu odzieży, bielizny, obuwia, środków czystości i higieny osobistej;
• finansowanie robót budowlanych, w tym również przygotowania do realizacji robót budowlanych, w szczególności kosztów opracowania dokumentacji projektowej, przygotowania gruntu pod budowę, ekspertyz itp.;
• zakup urządzeń i wyposażenia, zakup wartości niematerialnych i prawnych.

Aby znaleźć ośrodki dla osób pokrzywdzonych przestępstwem w swojej okolicy, można skorzystać z wyszukiwarki na stronie: www.funduszsprawiedliwosci.gov.pl

Niebieska Linia Instytutu Psychologii Zdrowia PTP jest jednym z Okręgowych Ośrodków dla Osób Pokrzywdzonych Przestępstwem w Warszawie.

Po więcej informacji zapraszamy na stronę: https://www.niebieskalinia.pl/jak-pomagamy/pomoc-pokrzywdzonym-przestepstwem