Sekty a prawo

W pierwszej kolejności należy wyraźnie powiedzieć, że mimo, iż o sektach mówi się w Polsce od wielu lat, a działalność niektórych ugrupowań wzbudza zrozumiały niepokój, zarówno pojęcie „sekty” jak i jednoznaczne, merytoryczne umiejscowienie tego pojęcia w procedurach prawnych nie istnieją. Prowadzi to do trudności, a wręcz niemożności analizy prawnych aspektów działalności sekt. Tymczasem są to ugrupowania, które poprzez promowanie własnych zasad i wartości (często sprzecznych z ogólnie przyjętymi i wyznawanymi) w negatywny sposób oddziałują na społeczeństwo oraz na porządek prawny i społeczny w państwie.

Obecnie praktycznie nie ma aktów prawnych, które ograniczałyby działalność sekt. Jedynie w przypadku pojawienia się w ich obrębie zdarzeń o charakterze kryminalnym można starać się korzystać z ochrony prawnej, jaką daje prawo i postępowanie karne, bądź cywilne. Taką ochronę trudno jednak uznać za wystarczającą. Istotną rolę w omawianej dziedzinie odgrywają akty i raporty sporządzone przez:

• organizacje międzynarodowe (Unia Europejska, Rada Europy),
• instytucje państwowe,
• samorządy,
• organizacje wyznaniowe,
• organizacje pozarządowe,
• podmioty nieformalne (jak grupy obywateli)

lub w wyniku ekspertyz. Można tu wymienić umowy międzynarodowe (w przypadku kościoła katolickiego – konkordat), akty prawne o szczególnych stosunkach państwa z poszczególnymi kościołami lub związkami wyznaniowymi, ustawę o wolności sumienia i wyznania, ustawę o stowarzyszeniach, ustawę o fundacjach, ustawę – prawo działalności gospodarczej czy ustawę o systemie oświaty. Sekty najczęściej działają w ramach prowadzonych kościołów i związków wyznaniowych, stowarzyszeń, fundacji, spółek prawa cywilnego, działalności gospodarczych, misji, placówek edukacyjnych i wychowawczych, grup lub wspólnot.

Sekty o charakterze destrukcyjnym najczęściej działają nieformalnie, nie posiadając osobowości prawnej. Często są to działania pozostające w ukryciu, nie podlegając kontroli państwa.  Należy podkreślić, że prawo polskie nie zabrania tworzenia ugrupowań, które moglibyśmy nazwać „sektą”. Wprost przeciwnie – ustawa o wolności sumienia i wyznania zakłada, że każdy obywatel ma prawo do wyboru religii lub przekonań. Może ukazywać je prywatnie jak i publicznie, indywidualnie jak i zbiorowo (art. 1). Dodatkowo każdy ma prawo do utrzymywania swego kościoła bądź związku wyznaniowego oraz utworzonych w ich ramach organizacji charytatywno-opiekuńczych (art. 2). Wolności te gwarantują każdemu obywatelowi równość w głoszeniu poglądów religijnych.

Jak państwo ma postępować z sektami?

Mimo że w prawie polskim nie odnajdziemy podstaw prawnych działania sekt, to na przestrzeni lat pojawiały się dokumenty będące pewną formą zaleceń ws. postępowania państwa wobec sekt.  W Polsce cały czas zdecydowanie brakuje inicjatyw, które przyczyniłyby się do wzrostu świadomości społecznej w omawianym obszarze i byłyby jakąkolwiek profilaktyką. Jedną z najbardziej efektywnych i wyróżniających się pracą przeciw destrukcyjnej działalności sekt jest praca kościoła katolickiego, a dokładniej Dominikańskiego Centrum Informacji o Nowych Ruchach Religijnych i Sektach.

Wskutek pojawiających się często w środowiskach kościelnych negatywnych informacji odnośnie działalności nieznanych grup, podjęto próbę zebrania informacji. Jedną z nich był Raport Biura Bezpieczeństwa Narodowego przy Prezydencie RP z 1995 roku „O stanie bezpieczeństwa państwa”. Niestety mimo kilku pozytywnych zmian prawnych po ukazaniu się raportu, ostatecznie nie spełnił on swojej roli. Kolejnym działaniem zmierzającym do zebrania informacji o sektach w Polsce było sporządzenie „Raportu o niektórych zjawiskach związanych z działalnością sekt w Polsce” nieistniejącego już Międzyresortowego Zespołu ds. Nowych Ruchów Religijnych działającego przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji w latach 1998-1999. Cele tego raportu zostały w znacznej mierze osiągnięte: zaczęto obserwować nowe ruchy religijne, opracowano wnioski wynikające z tego doświadczenia dla administracji państwowej, policji i prokuratury oraz prognozy wskazujące skalę problemu. 

Bibliografia

1. Kamiński I., Prawny status sekt i nowych ruchów religijnych w Polsce, w: Kamiński I., Płodowski M. (red.),  Sekty. Społeczne i prawno-polityczne aspekty zjawiska, Civitas Christiana, Olsztyn 2009.
2. Soczewka Marta, Prawny status sekt w Polsce, w: https://zobaczjestem.pl/dzialalnosc-sekt-polskim/
3. Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r., Prawo o stowarzyszeniach, Dz.U. z 2020 r. poz. 2261
4. Ustawa z dnia 17 maja 1989 r., O gwarancjach wolności sumienia i wyznania, Dz.U. z 2022 r. poz. 1435
5. Wiktor K., Mikrut G., Raport o niektórych zjawiskach związanych z działalnością sekt w Polsce, opr. Międzyresortowy Zespół ds. Nowych Ruchów Religijnych MSWiA, Warszawa 2000.
6. Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Raport o stanie bezpieczeństwa państwa, Warszawa 1995.
7. https://sekty.dominikanie.pl/