Przemoc domowa a alkohol

 Nie zawsze stosowaniu przemocy domowej towarzyszy nadużywanie alkoholu, jednak tego rodzaju sytuacje mają miejsce dość często. Jakie rozwiązania prawne można zastosować wobec osoby stosującej przemoc i uzależnionej od alkoholu? 

 

W prawie istnieją instrumenty, które mogą być wykorzystane do zmotywowania osoby uzależnionej od alkoholu, aby podjęła leczenie odwykowe. Często bowiem osoby uzależnione, pod wpływem alkoholu stosują zachowania agresywne i przemocowe.  

 

Gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych

Kluczową rolę w rozwiązywaniu problemów alkoholowych na szczeblu samorządu gminnego ustawodawca powierzył gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych. Uzna ją za grupę doradców w zakresie realizacji specyficznych zadań własnych gminy, które dotyczą rozwiązywania problemów alkoholowych. Działania Komisji są uregulowane w ustawie z dnia z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. 1982 Nr 35 poz. 23o z późn. zm.). Gminna komisja powoływana jest przez wójta/burmistrza/prezydenta miasta obowiązkowo w każdej gminie. 

Do zadań gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych należy m.in.: 

• podejmowanie czynności zmierzających do orzeczenia o zastosowaniu wobec osoby uzależnionej od alkoholu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego (art. 4 (1) ust. 3),  
• uruchamianie i realizacja procedury „Niebieskie Karty (par. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 września 2023 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta”),  
• uczestnictwo w pracach zespołu interdyscyplinarnego i grup diagnostyczno-pomocowych na podstawie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (art. 9a ust. 3 i 11c). 

 

Sądowe zobowiązanie do leczenia uzależnienia

Poddanie się leczeniu odwykowemu osób uzależnionych od alkoholu jest co do zasady dobrowolne. Zwraca się uwagę na znaczenie z medycznego punktu widzenia woli osoby uzależnionej od alkoholu poddania się leczeniu oraz na minimalne efekty w przypadku leczenia przymusowego.  

Osoby, które nadużywają alkoholu, mogą zostać zobowiązane przez sąd do podjęcia leczenia związanego z uzależnieniem. Taką osobę kieruje się na badanie przez biegłego w celu wydania opinii w przedmiocie uzależnienia od alkoholu i wskazania rodzaju zakładu leczniczego. Na badanie to kieruje gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych (GKRPA) właściwa według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy, na jej wniosek lub z własnej inicjatywy1. 

O zastosowaniu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego orzeka sąd rejonowy właściwy według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy, w postępowaniu nieprocesowym. Sąd wszczyna postępowanie na wniosek GKRPA lub prokuratora.  

Sąd Najwyższy w uchwale z 22,06.1984 III CZP 17/84 ustanowił zasadę prawną orzekając, że orzeczenie sądu, które nakłada na osobę uzależnioną od alkoholu obowiązek poddania się leczeniu w stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego pociąga za sobą obowiązek pozostawania tej osoby w takim zakładzie przez okres nie dłuższy niż 3 miesiące. 

Sąd Najwyższy podkreślił, że postępowanie przed sądem ma na celu ustalenie, czy w stosunku do osoby, której postępowanie dotyczy istnieją ustawowe przesłanki do poddania jej obowiązkowi leczenia. W przypadku istnienia takich podstaw, czy leczenie to powinno mieć miejsce w stacjonarnym czy niestacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego. 

Sąd wzywa osobę, w stosunku do której orzeczony został prawomocnie obowiązek poddania się leczeniu odwykowemu, do stawienia się dobrowolnie w oznaczonym dniu we wskazanym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu poddania się leczeniu, z zagrożeniem zastosowania przymusu w wypadku uchylania się od wykonania tego obowiązku.  

 

Obowiązek poddania się leczeniu trwa tak długo, jak tego wymaga cel leczenia. Jednak nie dłużej niż 2 lata od chwili uprawomocnienia się postanowienia. W czasie trwania obowiązku poddania się leczeniu stacjonarny zakład leczący może ze względów leczniczych skierować osobę zobowiązaną do innego zakładu w celu kontynuowania leczenia odwykowego. Przy czym musi powiadomić o tym sąd.  

 

Rola kuratora sądowego

Sąd może zarządzić przeprowadzenie wywiadu środowiskowego przez kuratora sądowego, aby ustalić okoliczności wskazujące na nadużywanie alkoholu przez osobę, której postępowanie dotyczy oraz zakłócania przez nią spokoju lub porządku publicznego, zachowania się w stosunku do osób małoletnich w rodzinie i stosunku do pracy. 

Osoba, wobec której ustanowiony został nadzór, ma obowiązek stawiania się na wezwanie sądu lub kuratora sądowego i wykonywania ich poleceń, które dotyczą postępowania w okresie nadzoru. Sumienne wykonywanie zadań przez osobę, która ma dozór kuratorski, może się przyczynić do skrócenia czasu trwania obowiązku poddania się leczeniu. 

Kurator sądowy swoimi działaniami pomaga osobie zobowiązanej w osiągnięciu celów leczenia. Są to między innymi zadania:  

• podejmowanie działań niezbędnych do tego, aby osoba zobowiązana do poddania się leczeniu odwykowemu zastosowała się do orzeczenia sądu, 
• utrzymywanie systematycznego kontaktu z osobą zobowiązaną do poddania się leczeniu odwykowemu oraz udzielanie jej niezbędnej pomocy w rozwiązywaniu trudności życiowych, a zwłaszcza w rozpoczęciu i kontynuowaniu leczenia odwykowego, 
• zaznajamianie się z wynikami leczenia odwykowego oraz współdziałanie z zakładem lecznictwa odwykowego w celu osiągnięcia celów leczenia odwykowego, 
• motywowanie osoby poddanej leczeniu odwykowemu do nawiązania kontaktów z odpowiednimi zakładami leczniczymi oraz organizacjami lub grupami samopomocy osób uzależnionych od alkoholu, 
• utrzymywanie kontaktu z członkami rodziny osoby zobowiązanej do poddania się leczeniu odwykowemu, pozostającymi z nią we wspólnym gospodarstwie domowym, 
• oddziaływanie na środowisko, w którym osoba zobowiązana do poddania się leczeniu odwykowemu przebywa lub do którego ma powrócić, 
• składanie sądowi pisemnych sprawozdań z przebiegu leczenia odwykowego w terminach określonych przez sąd, nie rzadziej jednak niż co 2 miesiące, 
• razie potrzeby współdziałanie z organami samorządu terytorialnego oraz organizacjami społecznymi w celu zapewnienia osobie zobowiązanej do poddania się leczeniu odwykowemu lub jej rodzinie odpowiedniej pomocy, polegającej w szczególności na ułatwieniu zatrudnienia, zapewnieniu czasowego zakwaterowania oraz na świadczeniach materialnych, 
• w razie potrzeby współdziałanie z pracodawcą w celu realizacji obowiązków nałożonych na osobę zobowiązaną do poddania się leczeniu odwykowemu. 

 

Do obowiązków kuratora sądowego należy ponadto składanie wniosków do sądu w sprawie zmiany postanowienia co do rodzaju zakładu leczenia odwykowego oraz w sprawie orzeczenia ustania obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu, a także zawiadamianie sądu o potrzebie podjęcia innych niezbędnych czynności.  

 

Więcej informacji o procedurze zobowiązania do leczenia odwykowego znajdziesz w artykule pt. „Sądowe zobowiązanie do leczenia odwykowego”.