Prawne aspekty uzależnień (część 1)

Nadużywanie alkoholu niewątpliwie jest poważnym problemem społecznym. Często towarzyszy również zjawisku przemocy w rodzinie. Czy obowiązujące przepisy prawne mogą w jakimś stopniu pomóc w walce z uzależnieniami? A w szczególności z uzależnieniem od alkoholu? Na szczeblu sa­morządu gminnego kluczową rolę w rozwiązywaniu problemów alkoholowych ustawodawca powierzył Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (dalej GKRPA), którą tworzy grupa doradców w zakresie realiza­cji tych specyficznych zadań własnych gminy. Działania Komisji uregulowane zostały w ustawie z dnia z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. 1982 Nr 35 poz. 23 z późn. zmianami).

Gminna Komisja jest powoływana obowiązkowo w każdej gminie przez wójta/burmistrza/prezyden­ta miasta. Jej główne zadanie to prowadzenie działań, które są związane z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych, integracją społeczną osób uzależnionych od alkoholu i ich rodzin, a także zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla takich osób.

Zadania Gminnych Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych

Do ustawowych zadań Gminnych Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych należy ponadto:

• Inicjowanie działań związanych z realizacją zadań własnych gminy w odniesieniu do profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, które ujmowane są w formie gminnych programów profilaktycznych (art. 4 [1] ust. 3).
• Podejmowanie określonych ustawowo działań, których celem jest doprowadzenie do orzeczenia o zastosowaniu wobec osoby uzależ­nionej od alkoholu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego (art. 4[1] ust. 3).
• Opiniowanie wydawania zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych pod względem zgod­ności lokalizacji punktu sprzedaży z uchwałami rady gminy, o których mowa w art. 12 ust. 1-3 ustawy (liczba zezwoleń oraz lokalizacja punktów sprzedaży) (art. 18 ust. 3a).
• Kontrola przestrzegania warunków i zasad korzystania z udzielonych zezwoleń na sprzedaż napojów al­koholowych (to zadanie jest wykonywane przez Komisję jedynie na podstawie upoważ­nienia nadanego przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta) (art. 18 ust. 8).
• Wszczynanie i realizacja procedury „Niebieskie Karty” (§ 12 rozporządzenia Rady Mini­strów w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta”).
• Uczestniczenie w pracach zespołu interdyscyplinarnego i grup roboczych zgodnie z usta­wą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (art. 9a ust. 3 i 11 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie).

Jednym z ważniejszych zadań GKRPA jest kierowane do sądów wniosków o zobowiązanie do poddania się leczeniu w przypadku osób uzależnionych od alkoholu. Tego rodzaju leczenie jest co do zasady dobrowolne, gdyż z medycznego punktu widzenia podkreśla się kluczowe znaczenie woli osoby uzależnionej od alkoholu poddania się leczeniu oraz minimalne efekty w przypadku leczenia przymusowego. Jednak mimo tego, ustawodawca widząc potrzebę wprowadzenia rozwiązań bardziej radykalnych dopuścił możliwość ingerencji sądu w tym obszarze w ustawowo określonych przypadkach.

Są to sytuacje, w których w związku z nadużywaniem alkoholu osoby uzależnione powodują rozkład życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, uchylają się od obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny albo systematycznie zakłócają spokój lub porządek publiczny. Są to tak zwane przesłanki społeczne. Niezbędne jest zaistnienie chociażby jednej z nich, aby GKRPA mogła wszcząć odpowiednie procedury.

Osobę uzależnioną, wobec której wszczyna się postępowanie o zobowiązanie do podjęcia leczenia, w pierwszej kolejności kieruje się na badanie przez biegłego w celu uzyskania opinii w przedmiocie uzależnienia od alkoholu i wskazania rodzaju zakładu leczniczego. Na takie badanie kieruje GKRPA właściwa według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy, na jej wniosek lub z własnej inicjatywy[1]. Osoby uzależnione od alkoholu mogą zostać zobowiązane do poddania się leczeniu w stacjonarnym lub niestacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego. O zastosowaniu obowiązku poddania się leczeniu orzeka sąd rejonowy właściwy dla miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy, w postępowaniu nieprocesowym.

Bibliografia

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 218, 956)

[1] Art. 24 i 25 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi