Prawne aspekty kryzysu psychicznego. Przymusowe leczenie w szpitalu psychiatrycznym na wniosek osoby bliskiej lub organu pomocy społecznej

Małżonek, krewny w linii prostej, rodzeństwo, przedstawiciel ustawowy lub osoba sprawująca faktyczną opiekę nad osobą chorą psychicznie mogą złożyć wniosek do sądu opiekuńczego właściwego dla miejsca zamieszkania tej osoby o zastosowanie przymusowej hospitalizacji, jeśli osoba ta odmawia dobrowolnego leczenia, w tym przyjmowania leków.

Z wnioskiem takim może zwrócić się do sądu również organ pomocy społecznej, w stosunku do osoby objętej oparciem społecznym zgodnie z przepisami ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.[1]

Przyczyny uzasadniające przymusową hospitalizację

Przyczyny uzasadniające przymusową hospitalizację określone zostały precyzyjnie i są one następujące:

• nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczenie pogorszenia stanu zdrowia psychicznego chorego na, co wskazuje jego dotychczasowe zachowanie,
• osoba chora psychicznie jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę stanu jej zdrowia.[2]

Przyjęcie przez sąd opiekuńczy, że zastosowanie przymusowego leczenia przyniesie poprawę stanu zdrowia psychicznego chorego nie wystarczy, aby zastosować przymusową hospitalizację. Niezbędne jest ustalenie, że chory jest niezdolny do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, gdyż obie te przesłanki muszą wystąpić łącznie, chyba że z materiału dowodnego wynika, że zaszła druga przesłanka, tzn. że dotychczasowe zachowanie chorego wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jego zdrowia psychicznego.

Sama prognoza, że umieszczenie w szpitalu wpłynie pozytywnie na stan zdrowia osoby chorej nie jest przesłanką orzeczenia o przymusowym umieszczeniu w szpitalu na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.[3] Co więcej, samo występowanie uciążliwych, a nawet wręcz męczących dla otoczenia, zachowań (…) przejawiających się nieufnością, podejrzliwością, wrogim nastawieniem do męża i sąsiadów, porzuceniem pracy, czy wręcz nieadekwatnymi do sytuacji zachowaniami, choć świadczą o jej chorobie psychicznej, to jednak nie są jeszcze wystarczającą podstawą do zastosowania art. 29 ust. 1 cyt. Ustawy.[4] Jak widać sądy bardzo restrykcyjnie podchodzą do orzekania o leczeniu psychiatrycznym bez zgody pacjenta.

Procedura decyzyjna sądu w sprawach przymusowej hospitalizacji

Sąd wszczyna postępowanie w sprawie przyjęcia do szpitala psychiatrycznego bez zgody pacjenta w trybie nagłym oraz na przymusowe leczenie szpitalne na podstawie zawiadomienia kierownika szpitala psychiatrycznego lub na podstawie wniosku chorego lub jego przedstawiciela ustawowego, małżonka, krewnych w linii prostej, rodzeństwa bądź osoby sprawującej nad nim faktyczną opiekę albo z urzędu.[5]

W ciągu 48 godzin od otrzymania zawiadomienia sędzia wizytujący szpital psychiatryczny wysłuchuje osobę przyjętą do szpitala. Sędzia zarządzi natychmiastowe wypisanie ze szpitala, jeśli stwierdzi, że pobyt tej osoby w szpitalu psychiatrycznym jest oczywiście bezzasadny. W przeciwnym razie rozprawa w sprawie przyjęcia do szpitala powinna odbyć się w ciągu 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia lub wpływu wniosku. Rozprawa powinna odbyć się w szpitalu, jeśli pacjent nie może uczestniczyć w rozprawie w sądzie i jest to podyktowane jego interesem i chęcią ochrony jego praw. Dla osoby chorej sąd może ustanowić adwokata z urzędu, jeśli jego udział w sprawie jest potrzebny. Co prawda ustawa daje sądowi swobodę w tym zakresie, jednak zapewnienie choremu pomocy zawodowego pełnomocnika należy uznać za wskazane, na co wskazuje jednoznacznie orzecznictwo międzynarodowe.

Zgodnie z jednym z wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka osoby umysłowo chore winny zostać wysłuchane [przed sądem] albo osobiście, albo, gdy to konieczne, w drodze jakiejś formy reprezentacji. Należy uznać za niezbędne, by sędzia miał przynajmniej krótki kontakt wzrokowy ze skarżącym, a najlepiej, by go przesłuchał. Oparcie rozstrzygnięcia jedynie na dokumentach narusza zasadę kontradyktoryjności.[6] Przed wydaniem postanowienia sąd obowiązany jest uzyskać opinię jednego lub kilku lekarzy psychiatrów. Nie może to być specjalista, który uczestniczył w podjęciu decyzji o przyjęciu do szpitala psychiatrycznego. Co istotne, dowód z opinii biegłego jest konieczny, jednak nie może być jedyną podstawą wydania przez sąd orzeczenia kończącego.

Niezbędne jest przeprowadzenie również innych dowodów, które uzasadniają postępowanie wbrew woli pacjenta. Po przeprowadzeniu postępowania sąd wydaje postanowienie zatwierdzające przyjęcie do szpitala psychiatrycznego lub postanowienie o braku podstaw do przyjęcia. Od postanowienia sądu pierwszej instancji przysługuje apelacja.[7]

 

[1] Art. 29 uozp

[2] Art. 29 ust. 1 uozp

[3] tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 27.02.2008 r. III CSK 318/07

[4] Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 12.07.1996 r. II CRN 81/96

[5] Art. 25 uozp

[6] Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 27.03.2008 r. 44009/05

[7] Sylwia Gładysz, Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego bez zgody osoby chorej psychicznie https://www.i-kancelaria.pl/publikacje/przyjecie-do-szpitala-psychiatrycznego-bez-zgody-osoby-chorej-psychicznie/