Podział majątku wspólnego małżonków w sytuacji rozwodu

W momencie zawarcia małżeństwa pomiędzy małżonkami powstaje majątkowa wspólność małżeńska. Majątek wspólny obejmuje nieruchomości oraz rzeczy ruchome, nabyte w czasie jej trwania, niezależnie od tego, czy zostały one nabyte prze oboje małżonków, czy przez jednego z nich. Na przykład do majątku wspólnego wlicza się m.in.:

• pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej (np. z działalności gospodarczej),
• środki zgromadzone na rachunku OFE lub pracowniczego funduszu emerytalnego,
• przedmioty majątkowe nabyte za środki pochodzące z majątku wspólnego (np, auto kupione za pieniądze z wypłat męża),
• dochody z majątku wspólnego (np. czynsz za wynajem mieszkania).

Majątek wspólny a majątek osobisty

Majątek wspólny należy odróżniać od majątku osobistego każdego z małżonków, który jest odrębny od wspólnego i w którego skład wchodzą m.in. przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem małżeństwa. Mogą to być: odziedziczony spadek, otrzymane darowizny, czy też odszkodowania za uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

Przedmioty z majątku osobistego małżonków nie podlegają podziałowi po ustaniu wspólności majątkowej.

Wspólnota majątkowa najczęściej kończy się z chwilą uprawomocnienia się wyroku rozwodowego czy separacyjnego. Od tego momentu nie powstaje już majątek wspólny. Chociaż należy pamiętać, że w szczególnych okolicznościach można w trakcie małżeństwa domagać się ustanowienia przez sąd przymusowej rozdzielności majątkowej. Współwłasność łączną zastępuje współwłasność ułamkowa po połowie dla każdego z małżonków.

Nie można przeprowadzić podziału majątku wspólnego z datą wcześniejszą niż data ustania wspólności majątkowej. Istnieje możliwość, by uregulować tę kwestię jeszcze przed rozwodem. Małżonkowie mogą udać się do notariusza i zawrzeć umowę ustanawiającą rozdzielność majątkową (intercyzę). Powoduje ona ustanie wspólności majątkowej i umożliwia tym samym podział majątku dorobkowego.

Intercyza może być zawarta po ślubie, ale niekiedy bywa zawierana jeszcze przed zawarciem małżeństwa. Sporządzana jest przez notariusza i ma na celu wprowadzenie w małżeństwie innego ustroju majątkowego małżeńskiego niż wspólność ustawowa. Najczęściej wprowadza rozdzielność majątkową. Oznacza to, że każdy z małżonków zachowuje majątek nabyty zarówno przed ślubem, jak i po nim. Małżonkowie wówczas samodzielnie i dowolnie zarządzają swoimi dobrami. Jeśli pomiędzy małżonkami przez cały okres małżeństwa obowiązuje rozdzielność majątkowa, to wówczas nie powstaje majątek wspólny, który można by było podzielić po rozwodzie. Wówczas każdy z małżonków wychodzi z małżeństwa z tym, co samemu udało mu się zgromadzić.

Jeśli natomiast małżonkowie zawarli umowę ustanawiającą rozdzielność majątkową w trakcie trwania małżeństwa albo zawarli ją przed ślubem i jakiś czas po ślubie rozwiązali tę umowę, wówczas będzie istniał majątek wspólny, który będzie podlegał podziałowi po rozstaniu małżonków.

Podział majątku wspólnego

Podział majątku powinien objąć całość majątku wspólnego. Kolejne kroki dotyczą ustalenia składu majątku wspólnego oraz sposobu podziału poszczególnych przedmiotów wraz z rozliczeniem. Podział majątku może być dokonany umownie w zwykłej formie pisemnej bez udziału notariusza, umownie (aktem notarialnym) oraz sądownie.

Jeżeli majątek wspólny nie obejmuje nieruchomości, a małżonkowie są zgodni co do podziału składników majątkowych i wzajemnych spłat, mogą samodzielnie sporządzić umowę o podział majątku, bez konieczności wizyty u notariusza. Natomiast w sytuacji, gdy chcą dokonać zgodnego umownego podziału majątku, w którego skład wchodzi nieruchomość, muszą się udać do notariusza. Czynności prawne, których przedmiotem są nieruchomości, wymagają formy aktu notarialnego. Jeśli nie zostanie dopełniona ta szczególna forma, to czynność jest nieważna. Jeśli natomiast małżonkowie są skonfliktowani na tle podziału majątku wspólnego i nie są w stanie dojść do porozumienia, sprawę musi rozstrzygnąć sąd.

Podział majątku w trakcie sprawy rozwodowej

Podział majątku najczęściej przeprowadza się dopiero po rozwodzie. Istnieje jednak możliwość, by dokonać podziału majątku w trakcie sprawy rozwodowej. Jeśli małżonkowie są zgodni co do tego, muszą w pozwie rozwodowym zawrzeć dodatkowy wniosek o podział majątku dorobkowego. Wówczas należy opisać, co wchodzi w skład majątku wspólnego.

W przypadku nieruchomości należy podać miejsce (jej położenie/adres), powierzchnię, numer księgi wieczystej oraz wskazać jej wartość.

W przypadku rzeczy ruchomych, takich jak np. samochód, należy podać pełne oznaczenie, tj. markę, model, numer rejestracyjny, numer VIN oraz wskazać jego wartość. We wniosku należy złożyć propozycję, co komu ma przypaść w podziale. Jest to kluczowe zwłaszcza wtedy, gdy małżonkowie dokonują podziału majątku bez spłat drugiej strony.

Jeżeli pozew o rozwód zawiera wniosek o podział majątku, należy uiścić dodatkową opłatę sądową (poza opłatą za pozew rozwodowy w kwocie 600 zł), która wynosi 1000 zł, chyba że małżonkowie przedstawiają zgodny plan podziału majątku dorobkowego, wówczas kwota jest mniejsza i wynosi 300 zł.

Aby doszło do podziału majątku wspólnego w trakcie sprawy rozwodowej, musi być spełniony istotny warunek. Podział majątku nie może powodować przedłużenia postępowania rozwodowego. Małżonkowie muszą być zgodni co do składu majątku wspólnego, lecz także jego podziału i wzajemnych rozliczeń. Sąd okręgowy najprawdopodobniej zgodzi się na dokonanie podziału majątku, jeśli nie będzie to wymagać dużych nakładów czasu w procesie i nie spowoduje wyznaczania dodatkowych rozpraw sądowych. W sytuacji, gdy sąd uzna inaczej, wyda postanowienie o pozostawieniu sprawy bez rozpoznania, które nie podlega zaskarżeniu. Wówczas, po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego, byli małżonkowie będą zmuszeni zwrócić się do sądu rejonowego z wnioskiem o podział majątku.

Udział małżonków w majątku wspólnym

Należy pamiętać, że udziały małżonków w majątku wspólnym są na ogół równe. Jednak w sprawie o podział majątku można żądać nierównego ustalenia udziałów, czyli z uwzględnieniem stopnia przyczynienia się do powstania i pomnażania majątku.

W postępowaniu sądowym sąd ma trzy możliwości:

• Sąd może przysądzić własność jednemu z małżonków z obowiązkiem spłaty drugiego małżonka. Sąd określi np. komu przypadnie dom w całości oraz jaką kwotę będzie trzeba przekazać drugiemu małżonkowi tytułem wyrównania oraz wskaże, w ilu ratach należy to uczynić.
• Sąd może dokonać podziału fizycznego nieruchomości, np. podzielenie domu na dwie części, po jednej dla każdego z byłych małżonków. Jednak może to uczynić jedynie wtedy, gdy biegły sądowy stwierdzi, iż jest to możliwe w konkretnym przypadku, by wydzielić dwa odrębne lokale.
• Sąd może dokonać sprzedaży domu z podziałem uzyskanej ceny pomiędzy byłych małżonków. Trzeba jednak pamiętać, że w wyniku takiej sprzedaży zwykle uzyska się kwotę niższą niż można by uzyskać w ramach tzw. transakcji rynkowej.

Podział majątku wspólnego małżonków polega na ustaleniu składu majątku wspólnego oraz określeniu sposobu jego podziału. Podział majątku może być przeprowadzony umownie lub sądownie. Nie obejmuje on jednak wspólnych długów oraz majątków osobistych. Zasadniczo powinien objąć całość majątku wspólnego, lecz dopuszcza się przeprowadzenie podziału części majątku wspólnego.