Jak mogę pomóc, gdy bliska osoba została zgwałcona?

Towarzyszenie osobie po doświadczeniu zgwałcenia jest trudne. Wymaga zachowania spokoju i rozwagi, by zebrać dowody przestępstwa. A także zrozumienia dla stanu emocjonalnego osoby po doznaniu przemocy seksualnej. Jak to zrobić podpowiada psycholożka i psychoterapeutka w poniższym artykule.

Prawna definicja gwałtu

Warto wiedzieć, że definicja gwałtu w zapisach prawa jest szersza niż w potocznym ujęciu. Jako przestępstwo zgwałcenia prawo rozumie każde umyślne działanie sprawcy (lub sprawczyni) podjęte wbrew woli drugiej strony, które ma na celu zaspokojenie jego potrzeb seksualnych. Zatem, oprócz aktów penetracyjnych (także stosunki seksualne z użyciem ust, odbytu), będą to jakiekolwiek inne czynności, np. dotykanie intymnych części ciała (np. piersi kobiet).

Gdy bliska osoba opowiada o zbliżeniu seksualnym jako o zdarzeniu, na które pierwotnie wyraziła zgodę, jest w porządku. Jednak wycofanie tej zgody w pewnym momencie powoduje, że był to gwałt. Takie rozumienie granicy pomiędzy zbliżeniem seksualnym a gwałtem pokazuje jak bardzo powszechne są to sytuacje.

Co możesz zrobić, gdy dowiadujesz się o zgwałceniu?

Jeśli informacja o takim zdarzeniu dociera do ciebie tuż po zdarzeniu, to prawdopodobnie osoba, która doświadczyła przemocy, jest w szoku. Zatem dobrze, że podjęła kontakt z kimś bliskim i zaufanym. Jeśli jest możliwe towarzyszenie jej teraz, możesz i chcesz to zrobić, tzn. przyjechać tam, gdzie się to zdarzyło, to tak zrób. Jeśli nie – bądź wsparciem na odległość. Pilotuj te osobę, by zadbała o swoje bezpieczeństwo. Jeśli jest w miejscu, gdzie gwałt się wydarzył lub przebywa z kimś, kto skrzywdził ją w ten sposób – niech opuści to miejsce, oddali się od tej osoby.

Jeśli to możliwe, dobrze jest znać personalia albo chociaż imię czy pseudonim osoby, która dopuściła się przestępstwa. Warto ustalić adres lub chociaż okolicę zdarzenia.

Jako wsparcie dla tej osoby, twoim zadaniem jest dbanie o jej bezpieczeństwo oraz zabezpieczenie potencjalnych dowodów. Gwałt, zwłaszcza gdy nastąpił z użyciem przemocy lub sprawców było kilku, może spowodować długofalowe i poważne skutki. Tuż po zdarzeniu osoba skrzywdzona pozostaje w stanie szoku. Wtedy typowym zachowaniem jest niedowierzanie, poczucie zdezorientowania, czasem płacz, histeria i niepohamowany lęk lub też pozorny spokój, odcięcie od emocji. Ta faza może trwać od kilku dni do kilku tygodni. Wówczas podstawowymi elementami mądrego wsparcia są zatrzymanie samoobwiniania u osoby pokrzywdzonej oraz skupienie się na emocjach. Warto słuchać empatycznie i wspierająco, ze zrozumieniem. Z powodu przeżytej traumy wspomnienia mogą być nielinearne, fragmentaryczne. Osoba, która opowiada o tym zdarzeniu, może przywiązywać wagę do mało istotnych szczegółów.

Warto skłonić tę osobę do jak najszybszego pojechania na pogotowie. Mimo silnego wstydu i poczucia winy, warto zachęcać osobę poszkodowaną do zgłoszenia przestępstwa policji.

Pamiętaj! Od zachowania przez ciebie „zimnej krwi” zależy, czy policja będzie miała jakieś dowody przestępstwa. Pokieruj delikatnie działaniami bliskiej osoby, by nie brała prysznica. Czasem jest to trudne, gdyż często po takim doświadczeniu występuje poczucie wstydu i odczucie bycia brudną. Ważne, aby osoba pokrzywdzona zmieniła ubranie, a to, w którym była, łącznie z bielizną, niech włoży do worka foliowego. Również nie należy sprzątać miejsca zdarzenia, gdyż ślady biologiczne mogą ułatwić identyfikację sprawcy.

Z punktu widzenia wymiaru sprawiedliwości – poszukiwania gwałciciela oraz tego, by poniósł konsekwencje, ważne jest złożenie zawiadomienia na policji lub w prokuraturze. Przestępstwo zgwałcenia jest ścigane z urzędu. Zatem nie ma znaczenia, kto złoży doniesienie. Czy będzie to osoba pokrzywdzona, czy ktoś bliski z rodziny, znajomy czy pracownik instytucji lub organizacja. Osoba pokrzywdzona ma na to 15 lat, gdyż tyle wynosi okres przedawnienia. Jednak im dłużej przestępstwo nie jest zgłoszone, tym trudniej będzie zebrać dowody. Organy ścigania, po otrzymaniu zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa zgwałcenia, powinny automatycznie podjąć niezbędne działania, by ścigać jego sprawcę. Jest to też niezależnie od woli osoby pokrzywdzonej.

Zawiadomienie o tym przestępstwie nie musi zawierać wniosku o ściganie. Zatem nie ma znaczenia dla podjęcia i prowadzenia postępowania w sprawie wola lub jej wycofanie przez osobę pokrzywdzoną. Zawiadomienie może być ustne, telefoniczne lub pisemne. Każda jednostka policji i prokuratury, nawet jeśli nie jest właściwa dla prowadzenia tej sprawy, musi je przyjąć.

W trakcie zeznań możesz towarzyszyć osobie pokrzywdzonej. Czynności przesłuchania może prowadzić osoba określonej płci, jeśli osoba pokrzywdzona wyrazi taką wolę.

Osoba pokrzywdzona może w pierwszej kolejności zgłosić się na SOR. Lekarz dyżurny sam powiadamia wówczas policję i jego badanie będzie istotnym dowodem w sprawie. Jeśli pierwsze kroki osoba pokrzywdzona skieruje na policję lub do prokuratury, to dzięki złożonym zeznaniom zyskuje prawo do bezpłatnej terapii PEP (zabezpieczenie przeciw HIV – należy rozpocząć do 48h po zdarzeniu lub AIDS – do 72h po zdarzeniu). Można także otrzymać skierowanie na szczegółowe badania lekarskie lub wykonać je samodzielnie. Może zostać zlecony test na wykrycie podania tabletki gwałtu (wykrywalna do 8h we krwi, a w moczu do 12h od podania).

Bezpośrednio po przyjęciu zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, policja rozpocznie zbieranie dowodów na jego popełnienie. Niezwłocznie skieruje osobę pokrzywdzoną na badania lekarskie, aby umożliwić zabezpieczenie próbek materiału genetycznego sprawcy. Twoim zadaniem może być towarzyszenie osobie pokrzywdzonej w całym tym procesie. Oględziny ciała osoby po doświadczeniu przemocy seksualnej to jeden z najlepszych dowodów w sprawie o zgwałcenie. Chodzi zarówno o badanie ginekologiczne, jak i ogólne.

Poza pierwszymi działaniami, czyli zgłoszeniu sprawy i umożliwieniu zebrania dowodów, ważne jest codzienne wspieranie osoby pokrzywdzonej w dochodzeniu do równowagi. Skupienie się na odzyskaniu równowagi psychicznej i dbanie o komfort psychiczny – to priorytety. Dobrze jest potwierdzić osobie pokrzywdzonej, że nie ma obowiązku informować osoby, która skrzywdziła, że sprawa została zgłoszona na policji. Powrót do równowagi po początkowym etapie szoku może być trudny i długotrwały. Osoba pokrzywdzona może popadać w stany odrętwienia. Mogą występować okresy pozornego spokoju, na przemian z narastającymi lękami, paniką, stanami depresyjnymi. Mogą także pojawić się myśli samobójcze. Dlatego tak ważne jest wsparcie psychologiczne, do którego warto zachęcać osobę po doznaniu gwałtu. Pomocny może być także kontakt z grupami wsparcia skierowanymi do osób z takim doświadczeniem, a czasami nawet pomoc lekarza psychiatry.

Wspieranie osoby po doświadczeniu zgwałcenia wymaga również wiedzy, że niestabilność emocjonalna, duże trudności psychiczne są naturalną reakcją psychiczną i oznaczają jedynie wewnątrzpsychiczną walkę o to, by pomieścić to doświadczenie w sobie i wpisać w przeszłość, bez utraty wiary i zaufania do ludzi oraz do świata. Podstawową rolą osoby wspierającej jest to, by towarzyszyć w wychodzeniu z szoku i dezorganizacji wynikającej z pokrzywdzenia i wprowadzić w fazę stopniowego powrotu do równowagi. Oznacza to rolę przewodnika świadomego, że procedury prawne, choć początkowo niekomfortowe, to z punktu widzenia zdrowienia są niezwykle potrzebne. Uważnością w takim pomaganiu warto objąć siebie i własne siły i w razie potrzeby także korzystać ze wsparcia specjalisty.