Asystent dla pokrzywdzonego – uprawnienie pokrzywdzonego do obecności osoby wskazanej przez niego w postępowaniu karnym

Każdy z nas może zostać oszukany, okradziony czy w jakiś inny sposób stać się ofiarą przestępstwa. Nie każdy wie, jak zgłosić przestępstwo, w jaki sposób będzie przeprowadzane przesłuchanie itp. Często obawy, strach są na tyle silne, że osoby pokrzywdzone przestępstwem nie decydują się na zgłoszenie przestępstwa na policję. Warto mieć przy sobie osobę, która będzie towarzyszyć i wspierać na różnych etapach prowadzonych czynności prawnych.

Prawo pokrzywdzonego do wskazania asystenta

Osoby pokrzywdzone przestępstwem powinny być szeroko informowane o swoich prawach, w tym o treści art. 299a § 1 k.p.k.¹. Przepis ten daje im dodatkowe uprawnienie w postaci wskazania osoby, która ma prawo towarzyszyć im przy każdej czynności z jej udziałem przed organami ścigania. Art. 299 § 1 k.p.k. brzmi:

Art. 299a§1 k.p.k. Podczas czynności z udziałem pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym może być obecna osoba przez niego wskazana, jeżeli nie uniemożliwia to przeprowadzenia czynności albo nie utrudnia jej w istotny sposób.

Dzięki temu przepisowi pokrzywdzony może na każdą czynność przed organem ścigania zgłosić się z wybraną przez siebie osobą, która swoją obecnością będzie mogła go wesprzeć. Udział asystenta dotyczy czynności, które będą podejmowane na etapie postępowania przygotowawczego. To postępowanie stanowi pierwszy etap postępowania karnego. Jest on ukierunkowany na weryfikację, czy przestępstwo zostało popełnione, ujawnienie sprawcy oraz zabezpieczenie dowodów przestępstwa. To bowiem na tym etapie dochodzi do pierwszego kontaktu pokrzywdzonego z organami ścigania i złożenia zarówno zawiadomienia o przestępstwie, jak i zeznań czy też wniosku o ściganie².

Pokrzywdzony do każdej czynności z jego udziałem może wybrać inną osobę, którą może być także ktoś spoza kręgu osób najbliższych. Może to być kolega, koleżanka, przyjaciel, czy też nawet osoba obca. Najważniejsze, by była to osoba gotowa do wspierania pokrzywdzonego w jego działaniach i była obecna przy realizowaniu kolejnych kroków. Może to być towarzyszenie pokrzywdzonemu w drodze na komisariat, oczekiwanie z nim na zgłoszenie przestępstwa, udział w czynności złożenia zawiadomienia, złożenia zeznań itp.

Osoba wskazana nie może ingerować w tok przeprowadzanych czynności z udziałem pokrzywdzonego. Nie może zwracać uwagi na treść zeznań pokrzywdzonego, zadawać pytań, zakłócać przebiegu przesłuchania (np. poprzez zwracanie uwagi osobie przeprowadzającej tę czynność). Z postawy asystenta pokrzywdzonego nie może także wynikać, że jego obecność mogłaby wywierać negatywny wpływ na treść wypowiedzi pokrzywdzonego. Takie zachowanie osoby wskazanej może być podstawą do uznania przez organ prowadzący postępowanie za uniemożliwiające lub istotnie utrudniające przeprowadzenie czynności prawnych. Wówczas organ ten może nie dopuścić osoby wskazanej do udziału w prowadzonych czynnościach lub przerwać ten udział w ich toku.

Poza powyższymi przypadkami zachowań osoby wspierającej, organ procesowy w zasadzie nie ma podstaw do tego, by nie zezwalać na obecność osoby wspierającej pokrzywdzonego w czynnościach prawnych, w których bierze on udział.

Dopuszczenie osoby wskazanej odbywa się poprzez odpowiednie zaprotokołowanie jej udziału w protokole czynności przez prowadzącego postępowanie przygotowawcze. W sytuacji, gdy asystent pokrzywdzonego nie zostanie dopuszczony do udziału w czynności prawnej, organ powinien wydać zarządzenie, które nie podlega zaskarżeniu.

Warto też pamiętać o tym, że osoba wskazana nie musi posiadać wykształcenia prawnego, a jej udział nie wyłącza możliwości działania profesjonalnego pełnomocnika (jeżeli pokrzywdzony ustanowi takiego z wyboru). Nie jest także przesłanką do odmowy przyznania pełnomocnika z urzędu, gdy sytuacja pokrzywdzonego będzie spełniała ustawowe przesłanki do jego ustanowienia³.

Obecność asystenta pokrzywdzonego w postępowaniu sądowym

Udział osoby wskazanej przez pokrzywdzonego jest także możliwy na dalszym etapie postępowania karnego, którym jest postępowanie sądowe. Rozpoczyna się ono w momencie wniesienia do sądu przez organ prowadzący postępowanie przygotowawcze aktu oskarżenia wobec sprawcy przestępstwa. Zasadą jest, że rozprawy w postępowaniu karnym odbywają się jawnie, a ograniczenie jawności określa ustawa⁴. Oznacza, to, że każda osoba może uczestniczyć w rozprawie i przyglądać się jej przebiegowi, o ile jest pełnoletnia, nieuzbrojona oraz nie będzie się znajdować w stanie, który nie licuje z powagą sądu. Osoby te nie muszą ubiegać się o zgodę sądu na uczestniczenie w rozprawie.

Udział osoby wskazanej przez pokrzywdzonego odbywa się na takich samych warunkach jak w postępowaniu przygotowawczym. Oznacza to, że osoba wskazana wyłącznie towarzyszy fizycznie, bez prawa głosu, czy podejmowania innych czynności wobec sądu czy pokrzywdzonego.

W sytuacji wyłączenia jawności rozprawy podstawą do udziału osoby wskazanej przez pokrzywdzonego jest przepis art. 361 k.p.k. dopuszczający obecność na sali rozpraw po dwie osoby wskazane przez strony postępowania.