Trauma – przyczyny, skutki i rodzaje

Doświadczenie traumatyczne niesie ze sobą tak ogromny ładunek negatywnych emocji, że nasz mózg nie może w tej sytuacji rozpoznać wszystkich bodźców i ich przetworzyć. W poniższym artykule przyjrzymy się, jak powstaje trauma, jakie są jej rodzaje, a także jaki wpływ mają one na życie człowieka.

 

Trauma to termin, który odnosi się do psychologicznych konsekwencji ekstremalnie stresujących lub szokujących doświadczeń. Może ona dotknąć każdego, niezależnie od wieku, płci czy statusu społecznego. W literaturze przedmiotu trauma definiowana jest jako głęboko niepokojące przeżycie, które przekracza zdolności jednostki do radzenia sobie z nim w danym momencie. Trauma może prowadzić do długotrwałych problemów emocjonalnych i psychicznych, które negatywnie oddziałują na codzienne funkcjonowanie osoby po takim doświadczeniu.

 

Jak powstaje trauma?

Trauma powstaje w wyniku wydarzeń, które są postrzegane jako groźne, przerażające lub niezwykle stresujące. Takie wydarzenia mogą obejmować wypadki samochodowe, katastrofy naturalne, przemoc fizyczną lub emocjonalną, a także śmierć bliskiej osoby. Według Francine Shapiro, autorki książki „Zostawić przeszłość w przeszłości”, trauma nie zawsze wynika z jednorazowego zdarzenia. Może być także wynikiem długotrwałego stresu lub wielokrotnych doświadczeń, które są szczególnie obciążające dla jednostki.

Trauma może prowadzić do zmian w mózgu, szczególnie w obszarach odpowiedzialnych za przetwarzanie emocji i pamięci. Kryzysowe wydarzenia mogą powodować nadmierne wydzielanie hormonów stresu, takich jak kortyzol, co z kolei wpływa na funkcjonowanie mózgu. W konsekwencji, osoby dotknięte traumą mogą doświadczać problemów z pamięcią, trudności w regulacji emocji oraz innych zaburzeń psychicznych.

 

Mechanizmy powstawania traumy

Gdy osoba doświadcza ekstremalnie stresującego wydarzenia, reakcja na nie jest złożonym procesem neurobiologicznym. Kluczową rolę w tym procesie odgrywa układ limbiczny, odpowiedzialny za emocje i pamięć. W sytuacji zagrożenia ciało uruchamia reakcję „walcz lub uciekaj”, której towarzyszy uwalnianie hormonów stresu, takich jak adrenalina i kortyzol. Jeśli stresor jest zbyt intensywny lub trwa zbyt długo, mózg może nie być w stanie przetworzyć i zintegrować tego doświadczenia w zdrowy sposób. W efekcie wspomnienia związane z traumatycznym wydarzeniem mogą zostać „zamrożone” i nieprzetworzone, co prowadzi do powstawania objawów traumy.

 

Wpływ traumy na mózg i na życie człowieka

Trauma jest intensywnym i negatywnym doświadczeniem, które może trwale zmienić sposób funkcjonowania naszego mózgu. Aby lepiej zrozumieć, jak trauma wpływa na mózg, przyjrzymy się, co dzieje się w jego wnętrzu podczas traumatycznych wydarzeń. Jakie są długoterminowe skutki tych zmian i jak można sobie z tym radzić. Użyte metafory pomogą  pokazać te złożone procesy w bardziej przystępny sposób.

 

Co się dzieje w mózgu podczas traumy?

1. Reakcja „walcz lub uciekaj”.

Wyobraź sobie, że mózg to centrum zarządzania kryzysowego. Gdy dochodzi do nagłego zagrożenia, włącza się syrena alarmowa, a wszystkie zasoby są mobilizowane do natychmiastowej reakcji.

Podczas traumatycznego wydarzenia, mózg wydziela duże ilości hormonów stresu –  kortyzolu i adrenaliny. To jakby alarm w centrum zarządzania kryzysowego stał się sygnałem  dla wszystkich jednostek ratunkowych, aby przygotowały się do działania.

 

2. Układ limbiczny.

Układ limbiczny, w tym amygdala (ciało migdałowate) i hipokamp, to strażnicy emocji i pamięci w naszym mózgu.

Amygdala działa jak strażak, który szybko reaguje na zagrożenie. Wywołuje intensywne emocje strachu i paniki. W sytuacji traumy amygdala może być nadmiernie aktywna, co prowadzi do silnych reakcji emocjonalnych.

Hipokamp jest odpowiedzialny za przetwarzanie i zapisywanie wspomnień. W czasie traumatycznego doświadczenia działa jak przeciążony nadmiarem przetwarzania informacji procesor i nie jest w stanie prawidłowo zarchiwizować wszystkich dokumentów. Skutkuje to chaotycznymi i fragmentarycznymi wspomnieniami traumatycznego wydarzenia.

 

3. Kora przedczołowa.

Kora przedczołowa odpowiada za zarządzanie czyli: planowanie, podejmowanie decyzji i kontrolę impulsów. W sytuacji traumy osoba może być zdezorientowana i przeciążona, co prowadzi do problemów z podejmowaniem decyzji, koncentracją i kontrolą emocji.

 

Długoterminowe skutki traumy a mózg

Trauma może prowadzić do trwałych zmian w strukturze i funkcjonowaniu mózgu. Są to:

• Zwiększona aktywność amygdali.

Nadmiernie aktywna amygdala działa jak strażak, który nieustannie widzi wszędzie pożary, nawet tam, gdzie ich nie ma. Osoby po traumie mogą reagować lękiem w sytuacjach, które innym wydają się normalne.

• Zmniejszenie objętości hipokampu.

Hipokamp może kurczyć się pod wpływem przewlekłego stresu. Jest to proces podobny do archiwum, które traci swoje półki i nie jest w stanie pomieścić wszystkich dokumentów. Osoby po traumie mogą mieć trudności z przetwarzaniem nowych informacji i uczeniem się.

• Zmiany w korze przedczołowej.

Kiedy „centrum zarządzania” jest stale przeciążone, nie może efektywnie kierować działaniami, co prowadzi do chaosu. Zmiany w korze przedczołowej mogą prowadzić do problemów z koncentracją, impulsywnością i trudnościami w podejmowaniu decyzji.

• Zaburzenia neuroprzekaźników.

Wydzielanie serotoniny i dopaminy może być zaburzone przez traumę. To tak, jakby sieć komunikacyjna została uszkodzona, co prowadzi do problemów z nastrojem, motywacją i snem.

 

Rodzaje traum

Traumy można podzielić na kilka kategorii, w zależności od przyczyn ich powstania i objawów:

• Trauma jednorazowa: powstaje w wyniku jednorazowego, intensywnego wydarzenia, takiego jak wypadek samochodowy, napaść lub katastrofa naturalna. Trauma tego typu charakteryzuje się intensywnymi, lecz krótkotrwałymi objawami stresu.
• Trauma chroniczna: wynika z długotrwałego narażenia na stresujące sytuacje, takie jak przemoc domowa, nadużycia emocjonalne lub wojna. Objawy traumy chronicznej są zwykle bardziej złożone i trwałe.
• Trauma kompleksowa: dotyczy osób, które doświadczyły wielokrotnych, różnorodnych traumatycznych wydarzeń, często w okresie dzieciństwa. Może prowadzić do złożonych problemów psychicznych, w tym zaburzeń osobowości i trudności w relacjach społecznych.
• Trauma rozwojowa: dotyczy dzieci, które doświadczyły chronicznego stresu lub traumy we wczesnym okresie życia. Może prowadzić do problemów w rozwoju emocjonalnym i behawioralnym.

 

Klasyfikacja traum:

Trauma typu I – krótkoterminowa, nieoczekiwana. To pojedyncze, ekstremalne wydarzenie, które wystąpiło w życiu dorosłym człowieka lub w dzieciństwie.

Przykłady traum typu I:

– katastrofy naturalne,

– wypadki komunikacyjne,

– napaść,

– śmierć bliskiej osoby.

 

Trauma typu II – narastająca lub powtarzająca się, określana czasem traumą relacyjną. Jest wielokrotna, często do jej powstania i rozwoju przyczynia się drugi człowiek.

Przykłady traumy typu II:

• wojna,
• przemoc psychiczna, seksualna,
• bullying (przemoc rówieśnicza) i prześladowanie,
• krytyka i zaniedbania emocjonalne ze strony rodziców lub opiekunów,
• częste zmiany szkoły i/lub przeprowadzki w dzieciństwie,
• doświadczanie niepowodzeń i strat w sferze zawodowej (praca, nauka) i/lub emocjonalnej (relacje, związki),
• chroniczne choroby i problemy zdrowotne.

 

Zespół stresu pourazowego (PTSD)

Jednym z najpoważniejszych skutków traumy jest zespół stresu pourazowego (PTSD). Jest to zaburzenie psychiczne, które może rozwijać się po przeżyciu lub byciu świadkiem traumatycznego wydarzenia.

Symptomy PTSD mogą obejmować:

• Natrętne wspomnienia – osoby z PTSD mogą doświadczać powtarzających się, niechcianych wspomnień o traumatycznym wydarzeniu, często w formie flashbacków lub koszmarów sennych.
• Unikanie – osoby dotknięte PTSD mogą unikać miejsc, ludzi czy sytuacji przypominających o traumatycznym wydarzeniu.
• Zmiany w myśleniu i nastroju – mogą wystąpić negatywne zmiany w myśleniu i nastroju, takie jak uczucie beznadziejności, problemy z pamięcią oraz trudności w odczuwaniu pozytywnych emocji.
• Nadmierna czujność – osoby z PTSD mogą być nadmiernie czujne, łatwo się denerwować, mieć trudności z koncentracją i snem.

 

Podsumowanie

Trauma nie musi oznaczać, że osoba nie będzie już odczuwać radości i zadowolenia z życia. Dzięki odpowiedniej terapii i wsparciu można nauczyć się radzić sobie z jej skutkami i odzyskać kontrolę nad swoim życiem. Ważne, aby nie bać się szukać pomocy. Warto też otwarcie mówić o swoich doświadczeniach oraz potrzebach.

 

 

Bibliografia

Levine, A.P. (2021). Trauma i pamięć. Mózg i ciało w poszukiwaniu autentycznej przeszłości. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.

Rothschild, B., (2014). Ciało pamięta. Psychofizjologia traumy i terapia osób po urazie psychicznym. Kraków: Wydawnictwo UJ.

Shapiro F. (2017). Zostawić przeszłość w przeszłości. PTT EMDR.