Stres a funkcjonowanie zawodowe. Zmiana sposobu myślenia

W artykule zaprezentujemy grupę strategii, które umożliwią zmianę postrzegania sytuacji stresowych oraz ułatwią rozpoznanie własnych strategii na poradzenie sobie ze stresem zawodowym. Tłumienie emocji i unikanie konfrontacji w sytuacjach problemowych w pracy może prowadzić do wypalenia zawodowego.

 

Oprócz technik, które skupiają się na relaksacji i usuwaniu napięcia z ciała, są także metody koncentrujące się na zmianie sposobu myślenia o stresie i znaczeniu stresu dla własnego funkcjonowania zawodowego. Ta grupa technik oparta jest na terapii poznawczo-behawioralnej, która zwraca uwagę na fakt, że to człowiek swoim doświadczeniom nadaje określone znaczenie. Działania i sposoby, które możemy zastosować, by zmienić perspektywę postrzegania stresu wymagają czasu i zaangażowania. Warto jednak podjąć wysiłek, by zmienić schemat postrzegania siebie i wpływu na sytuacje, z którymi codziennie się stykamy. Oto sposoby na zmianę myślenia i nabranie dystansu do doświadczeń stresowych:

• Poszerzanie swojej wiedzy o stresie i wypaleniu zawodowym, np. poszukiwanie w sieci artykułów na temat doświadczeń innych ludzi związanych z trudnymi sytuacjami zawodowymi, zakupienie książek na temat wypalenia zawodowego, uświadomienie sobie specyfiki wypalenia zawodowego oraz trzech jego wymiarów, tj. wyczerpania emocjonalnego, poczucia braku osiągnięć i cynizmu zawodowego, ocena skali zmian w każdym z trzech obszarów (na ile czuję się wyczerpany emocjonalnie, na ile mam poczucie braku osiągnięć zawodowych, jak bardzo cyniczny staję się wobec ludzi w pracy).
• Samoobserwacja i prowadzenie dzienniczka stresu, w tym identyfikacja objawów stresu, okoliczności, w których stres jest szczególnie uciążliwy oraz głównych czynników sprzyjających jego nasilaniu.
• Rozpoznawanie destrukcyjnych schematów, którymi nieświadomie posługujemy się w pracy. Mogą to być stwierdzenia typu: zawsze muszę doskonale wykonywać wszystkie zadania, muszę zasłużyć na awans, wszyscy rzucają mi kłody pod nogi, każdy myśli tylko o sobie. Podejmowanie prób zastąpienia ich bardziej konstruktywnymi wzorami myślenia, np. nie muszę być zawsze najlepszy, ale chcę dobrze wykonać powierzone mi zadanie, mogę odmówić komuś pomocy w wykonaniu jego zadania, bo brakuje mi czasu, nie muszą mnie wszyscy lubić
• Nadawanie stresującym sytuacjom waloru doświadczeń, z których można wyciągnąć wnioski na przyszłość, to były trudne przeżycia, ale wiem, że jestem w stanie wyjść nawet z najgorszych problemów i nic mnie już nie złamie, albo: nie było łatwo, ale wiem, że mam wokół siebie ludzi, na których zawsze mogę liczyć. Można także doświadczeniom stresowym nadać znaczenie doświadczeń, które są wyzwaniem, szansą, np. teraz przez dwa lata będę pracował i studiował, będę miał mało czasu dla siebie, prawdopodobnie nie wyjadę na żadne wakacje, ale po uzyskaniu dyplomu zmienię pracę na tę, którą zawsze chciałem wykonywać albo: jeśli pomogę im w realizacji tego projektu, to będę miał okazję pokazać co potrafię.
• Poszukiwania w miejscu pracy osób, które mają podobne doświadczenia związane ze stresem pracy, dzielenie się swoimi przemyśleniami na temat stresu i wypalenia zawodowego, znajdowanie sojuszników, „unormalnianie” doświadczeń stresowych poprzez odkrywanie podobieństw między pracownikami w przeżywaniu trudnych sytuacji zawodowych, dzielenie się swoimi obserwacjami na temat skutecznych i nieskutecznych technik radzenia sobie ze stresem, wspieranie się w trudnych chwilach.
• Rozwijanie „współczującej postawy wobec siebie”, czyli zespołu ustosunkowań, które sprzyjają radzeniu sobie ze stresem i konstruktywnemu funkcjonowaniu w środowisku pracy. Pierwszym elementem tej postawy jest życzliwość wobec samego siebie oraz wyrozumiałość dla własnych słabości i błędów (ang. self-kindness). Oznacza to akceptację założenia, że każdy może popełnić błąd i nie jest to coś niezwykłego.

Drugi ważny element tej postawy to poczucie wspólnego doświadczenia (ang. common humanity), czyli postrzeganie stresu w pracy jako doświadczenia zbiorowego, co pomaga w pozbyciu się uczucia izolacji i zmniejsza skalę odpowiedzialności za przeżywany stres i wypalenie.

Trzeci element tej postawy to refleksyjność (ang. mindfulness), którą można określić jako świadomość swoich odczuć, zezwolenie sobie na ich wybrzmienie bez szczególnej krytyki, ale też bez podsycania ich. To przyczyni się do zwiększania tolerancji na doświadczenia stresowe, które z biegiem czasu będą miały coraz mniejszy wpływ na funkcjonowanie zawodowe (Dzwonkowska, 2011). Postawa współczująca to nie postawa litości i pobłażania sobie, tylko akceptacji własnego prawa do przeżywania stresu.

 

 

Pułapki radzenia sobie ze stresem

Dla zachowania własnego komfortu psychicznego w procesie radzenia sobie ze stresem często koncentrujemy się na likwidacji skutków stresu, a nie jego źródłach. Troska o swoją kondycję psychiczną często odwraca uwagę od działań ukierunkowanych na rozwiązanie problemu, który generuje stres. Powstaje wówczas błędne koło. Osoba, która dużo robi, by poradzić sobie ze stresem, nieustannie odczuwa obciążenia, które wynikają z trudnej sytuacji w pracy. Może wówczas pojawić się poczucie, że nie tylko nie radzi sobie z obowiązkami zawodowymi, ale również ze sobą. Brak poczucia skuteczności w radzeniu sobie ze stresem jest głównym źródłem wypalenia zawodowego.

W zawodach wymagających zaangażowania w rozwiązywanie problemów popularną techniką radzenia sobie z obciążeniami, które wynikają z charakteru pracy, jest emocjonalne dystansowanie się wobec przeżyć klientów (pacjentów, uczniów itp.). Technika ta chroni przed niepotrzebną utratą energii, pozwala zachować ją na te zadania, w których od pełnej efektywności  pracy zależą losy pacjentów, podopiecznych, uczniów, np. udana operacja, przyznanie wsparcia finansowego, zdany egzamin maturalny ucznia itp. Jednakże zachowywanie dystansu wobec ludzi i zadań zawodowych może przyczynić się do mniejszego zaangażowania w pracę. A osoby, które są odbiorcami usług, będą zauważały pogłębiający się dystans. Pracownik otrzyma wówczas mniej wyrazów uznania dla swoich wysiłków i będzie odczuwał mniejszą satysfakcję z pracy.

W przypadku rozwoju wypalenia zawodowego, coraz większy dystans zawodowy powoduje depersonalizacje klientów. W wielu przypadkach depersonalizacja jest właśnie ostatnim wymiarem wypalenia, który po wyczerpaniu emocjonalnym i braku poczucia osiągnięć zawodowych, dopełnia jego wypalenia. W ten sposób przyczynia się do rozwoju pełnoobjawowego wypalenia zawodowego.

Psychologiczne mechanizmy obronne, które są uruchamiane w chwili zagrożenia sprawiają, że pracownicy mają tendencję do przerzucania odpowiedzialności za problemy na innych członków organizacji. Wówczas taka osoba dość szybko odczuwa ulgę, bo zdejmuje z siebie poważne emocjonalne i organizacyjne obciążenie. Jednocześnie pozbawia siebie możliwości włączenia się w działania naprawcze, odczuwania własnej skuteczności w radzeniu sobie z problemami czy możliwości integracji z zespołem. Zachowanie „ucieczkowe” prawdopodobnie będzie miało negatywny wpływ na relacje między pracownikami. Zwykle osoby, które dla własnego komfortu zrzucają z siebie odpowiedzialność za rozwiązanie wspólnych problemów, nie są akceptowane.

Szybkim sposobem na emocjonalne znieczulenie się jest sięgnięcie po używki, w tym np.  alkohol czy narkotyki. Jednak zażywanie tych środków prowadzi do uzależnienia fizycznego, generuje problemy ze zdrowiem, w relacjach z bliskimi oraz finansowe. Osoby, które trafiają na terapię leczenia z uzależnienia bardzo często mówią, że łańcuch kłopotów i niepowodzeń zaczął się od problemów w pracy. Sięganie po substancje psychoaktywne nigdy nie prowadzi do rozwiązania problemu, a jednocześnie jest źródłem fizycznej i psychicznej destrukcji organizmu.

 

 

 

Bibliografia

Cieślak, R. i Łuszczyńska-Cieślak, A. (2001). Zarządzanie stresem w pracy. Promocja Zdrowia. Nauki Społeczne i Medycyna, 21.

Dzwonkowska I. (2011). Współczucie wobec samego siebie (self-compassion) jako moderator wpływu samooceny globalnej na afektywne funkcjonowanie ludzi. Psychologia Społeczna, t. 6 1(16).

Gieroba B. (2019). Wpływ aktywności fizycznej na zdrowie psychiczne i funkcje poznawcze. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, tom 25, 3.

Heitzman J. (2009). Zaburzenia snu – przyczyna czy skutek depresji? Psychiatria Polska, tom XLIII, 5.

Kawalec, A., & Pawlas, K. (2013). Czynniki środowiskowe wpływające na sen oraz zachowywanie higieny snu. Problemy Higieny i Epidemiologii.

Molek-Winiarska, D. (2010). Organizacyjne i indywidualne programy zarządzania stresem. Współczesne Zarządzanie, 1.

Piecuch T., Szczygieł E. red. (2019). Work-life balance w teorii i praktyce funkcjonowania współczesnych organizacji. Rzeszów: Oficyna Wydawcza Politechniki Rzeszowskiej.

Rosak-Szyrocka, (2021). Aktywność fizyczna jako sposób radzenia sobie ze stresem zawodowym. Bezpieczeństwo Pracy: nauka i praktyka, 6.

Sęk, H. (2004). red. Wypalenie zawodowe. Przyczyny i zapobieganie. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN.

Sęk H., Cieślak R. red. (2005). Wsparcie społeczne stres i zdrowie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Strojnowski, J. (1976). Trening autogenny według J.H. Schulza. Wskazówki dla ćwiczących. Roczniki Filozoficzne 24 (4).