Skutki wypalenia zawodowego

Im ważniejszą rolę pełni praca w życiu człowieka, tym większe jest prawdopodobieństwo, że może stać się również źródłem kryzysu psychicznego. Takim kryzysem jest wypalenie zawodowe, które negatywnie wpływa na wszystkie obszary życia i ogólny dobrostan człowieka. Jakie są skutki wypalenia zawodowego?   

 

Stan przemęczenia pracą, który długo się utrzymuje i brak jakichkolwiek działań, by zregenerować siły, wzmocnić motywację i zrelaksować organizm, może doprowadzić do wypalenia zawodowego. W takiej sytuacji mówimy o kryzysie psychicznym. 

Skutki wypalenia zawodowego

Rozwój wypalenia zmienia funkcjonowanie człowieka we wszystkich sferach życia. Zmiany dotyczą fizycznego funkcjonowania organizmu, zachowania, relacji interpersonalnych, a nawet postaw. 

Fizyczne objawy wypalenia są uciążliwe przede wszystkim dla samego pracownika. Ciągłe zmęczenie odczuwane jest nie tylko w pracy, ale również po przyjściu do domu. Z powodu chronicznego zmęczenia pracownik ma trudności z dynamiczną realizacją codziennych czynności domowych, które wcześniej nie sprawiały kłopotu. Zmęczenie objawia się również bólami głowy, migrenami, kłopotami żołądkowymi, utratą apetytu albo wręcz odwrotnie – zajadaniem stresu. Pojawiają się problemy ze snem. Czasem jest to nadmierna senność, czasem problemy z zaśnięciem, a czasem nocne wybudzanie się. Nawet jeśli sen trwa wiele godzin, nie pozwala się zregenerować. Osobie dotkniętej wypaleniem towarzyszy nieustannie niepokój, czujność i drażliwość. Wraz z fizycznym wyczerpaniem zmniejsza się odporność organizmu. To powoduje częstsze przeziębienia, infekcje wirusowe czy zaostrzenie istniejących wcześniej dolegliwości. 

Zmiany w zachowaniu są konsekwencją fizycznego i psychicznego wyczerpania. Osłabiona kondycja fizyczna sprawia, że pracownik częściej korzysta ze zwolnień lekarskich. A kiedy pracuje, to tempo i wydajność jego pracy są z każdym dniem mniejsze. W swojej pracy jest mniej staranny, zdarza się, że nie przestrzega standardów jakościowych, zanurzony jest w schematach myślowych i zgodnie z nimi postępuje. Czasem chowa się za przepisami, regulaminami. Drobne kłopoty urastają do rangi poważnych problemów. Z wieloma zadaniami jest spóźniony i na nic nie ma czasu. Ponieważ w miejscu pracy nie czuje się już komfortowo, częściej się spóźnia, częściej robi sobie przerwy i  znajduje dla tych zachowań racjonalne uzasadnienia.  

Wypalenie skutkuje również licznymi zmianami w sferze relacji interpersonalnych w pracy i poza nią. Przede wszystkim zmieniają się relacje z podopiecznymi. Typowe formy zwiększania dystansu to: skracanie czasu poświęconego na bezpośrednią pracą z podopiecznym, realizacja zadań w wersji minimum, formalizowanie kontaktu, pozorne dbanie o dyscyplinę, które zmienia sposób angażowania się w relację. Kontakt zgodny jest z ustalonymi zasadami, ale brakuje mu ludzkiej twarzy i autentycznego zainteresowania sprawami podopiecznego. Pracownik w rozmowach z podopiecznym pozwala sobie na okazywanie zdenerwowania, zdarza się, że komunikuje się podniesionym, nieznoszącym sprzeciwu tonem. Jest przekonany, że jego zdenerwowanie jest uzasadnione i nie zauważa, że przekracza dopuszczalne granice. Nie dziwi więc fakt, że nie otrzymuje od osób, z którymi pracuje pozytywnych sygnałów, że to co robi jest ważne i potrzebne. Niektórzy podopieczni w takich sytuacjach składają skargi do przełożonych i sytuacja pracownika staje się jeszcze trudniejsza.  

W relacjach interpersonalnych ze współpracownikami osoba wypalona jawi się jako ktoś ciągle niezadowolony, kto doszukuje się źródła swoich problemów w innych osobach. Ten mechanizm obronny daje pracownikowi ulgę tylko na chwilę. Gdy lokuje źródło niepowodzeń w innych osobach, broni swojego status quo i zdejmuje z siebie odpowiedzialność za obecną sytuację. Ale współpracownicy  niesłusznie obarczani odpowiedzialnością za generowane problemy bronią się, dochodzi do konfliktów. Powoli wypalony pracownik traci zaufanie w oczach innych i jest izolowany z pracowniczego kręgu wsparcia. Izolacja społeczna przesuwa pracownika na margines ważnych spraw zespołu.  

 

Konsekwencje wypalenia dla osób bliskich

Konsekwencje wypalenia dotykają również członków rodziny, przyjaciół, znajomych. Praca zawodowa jest obok zdrowia i rodziny najczęściej wskazywaną wartością w życiu Polaków. Ponad 90% osób uważa, że praca nadaje sens życiu, warto być pracowitym i że każdą pracę należy wykonywać z sercem, nawet jeśli nie jest specjalnie znacząca (CBOS, 2006, s. 2). Badania wskazują również, że w opinii Polaków praca, obok zdrowia i dobrobytu, jest jednym z najważniejszych czynników, które decydują o tym, że życie człowieka jest udane (CBOS, 2014, s. 2). W sytuacji, gdy praca zawodowa prowadzi do rozczarowań, to odczucia takie mogą rozszerzać się na inne obszary życia, w tym na życie rodzinne i towarzyskie.  

Osoba w kryzysie jest stale zmęczona i podenerwowana. Zdarza się, że w relacji z bliskimi okazuje irytację. Negatywne emocje rozładowuje w domu, czyli w miejscu, w którym czuje się bezpiecznie. W sytuacjach formalnych nie zawsze może sobie na to pozwolić. Ma mniej energii na angażowanie się w sprawy członków rodziny i troskę o bliskich. Można odnieść wrażenie, że wypaliła się w niej nie tylko energia do pracy, ale również pokłady troskliwości, opiekuńczości i ciepła emocjonalnego. Rozszerzanie się konsekwencji wypalenia zawodowego na relacje rodzinne nie jest regułą. Dla wielu pracowników dom i rodzina to azyl, w którym regenerują swoje siły i dlatego objawy wypalenia w relacjach z bliskimi nie są widoczne.   

Efektem wypalenia zawodowego są również zmiany w zakresie postaw pracownika. Wyczerpaniu fizycznemu i psychicznemu towarzyszy poczucie braku satysfakcji z pracy, rozczarowania a nawet pustki. Pracownik ma poczucie niesprawiedliwej oceny własnego zaangażowania. W pracę wkłada dużo wysiłku, ale ma poczucie, że nikt tego nie zauważa. Dochodzi do wniosku, że nie warto się starać.  

Wypaleni pracownicy z większym stażem pracy często snują refleksje, że kiedyś w pracy było inaczej, lepiej. Wszystko się zmienia na niekorzyść, że teraz nie da się normalnie pracować. Taki sposób widzenia zmian wskazuje, że one po prostu następują, a pracownik nie ma na nie wpływu. Jest jak liść unoszony przez fale, które wynoszą go coraz dalej i dalej od bezpiecznego brzegu. Zmniejsza się poziom identyfikacji z miejscem pracy, a nawet z zawodem. Taka osoba jest wówczas gotowa odejść z pracy i zająć się czymś zupełnie innym.  

Negatywna ocena pracy może się przekładać na uogólniony negatywny obraz świata. Brak sensu pracy może rozszerzyć się na poczucie braku sensu życia. To jest sygnał, by poszukać wsparcia, udać się do lekarza psychiatry, bo może w kryzysie wypalenia potrzebna będzie farmakologia. Lekarz może także zdiagnozować ewentualne inne zaburzenia lub choroby psychiczne. 

 

Wypalenie zawodowe a kryzys psychologiczny

Doświadczenie wypalenia zawodowego jest w wielu aspektach podobne do doświadczenia kryzysu psychologicznego. Kryzys psychiczny to stan ostrego, czasowego zakłócenia równowagi psychicznej, który powstaje w wyniku nieskutecznego radzenia sobie z zaistniałą trudną sytuacją. Towarzyszy mu przekonanie o braku możliwości rozwiązania coraz większej liczby problemów, poczucie własnej niemocy, bezsilności, uwięzienia w sytuacji bez wyjścia, a nawet niemożności kontrolowania własnego życia (James, Gilliland, 2004).  

W rozwoju wypalenia zawodowego, podobnie jak w rozwoju kryzysu psychologicznego, kluczowym czynnikiem jest zgeneralizowane doświadczenie niepowodzenia w radzeniu sobie ze stresem zawodowym, które skutkuje zburzeniami w sferze emocjonalnej, poznawczej i behawioralnej.  

Wydaje się zatem, że charakterystyka wypalenia zawodowego doskonale pasuje do definicji kryzysu psychicznego. Świadczą o tym choćby indywidualne opisy doświadczeń kryzysowych: 

• Czuję się, jakbym się znalazł w pułapce bez wyjścia. Kocham tę pracę, a zarazem nienawidzę jej. 
• Im więcej pracuję, a dodam, że pracuję tutaj od 15 lat, im bardziej jestem zmęczony, tym mniej mam ochoty na poświęcanie się dla tego miejsca, w którym nikt mnie nie docenia. 

• Dotarłem do ściany. Nie widzę szansy, żeby mógł w tej instytucji cokolwiek osiągnąć. 
• Jestem coraz bardziej „sam” w mojej pracy. Coraz mniej rozumiem motywy postępowania tych ludzi, ich wybory, wartości, którymi się kierują. Robię, co mam robić, ale poza tym izoluję się od nich, bo nie czuję, że oni mnie słuchają. Nie jestem w stanie zaakceptować ich postępowania. To już nie jest moje miejsce pracy, to już przestał być mój świat. 

 

Wypalenie zawodowe to dla wielu pracowników doświadczenie, którego nie da się porównać z żadnym innym. To mieszanka wyczerpania, bezsilności, bezradności, cynizmu, poczucia niskiej wartości, porażki i rozczarowania. Odczuwane jest jako stan nie do zniesienia, prywatny koniec świata. I tak właśnie opisywane są również doświadczenia związane z kryzysem psychicznym.  

 

 

Bibliografia: 

Burisch M. (2002). A longitudinal study of burnout: The relative importance of dispositions and experiences. Work & Stress, 1, (16). 

Cordes C., Dougherty T. (1993). A Review and an integration of research on job burnout. Academy of Management Review, 18 (4). 

Golembiewski R., Boudreau R., Goto K., Murai T. (1993). Transnational perspectives on job burnout: Replication of phase model. results among japanese respondents. International Journal of Organizational Analysis, 1. 

James R., Gilliland B. (2004). Strategie interwencji kryzysowej. Warszawa, Wydawnictwo PARPA. 

Marek T. (2000). Stres i zmęczenie psychiczne w procesie pracy. Czasopismo Psychologiczne, t. 6. 

Maslach C., Leiter M. (2017). Understanding Burnout: New Models. [W:] Carry Cooper, James Campbell. The Hanbook of Stress and Health. John Wiley & Sons Ltd.