Okiełznaj emocje cz. 1. Niekonstruktywne strategie radzenia sobie z emocjami   

Emocje kształtują nasze doświadczenia, wpływają na nasze decyzje i relacje z innymi ludźmi. Wiele osób, zamiast stawić czoło trudnym uczuciom, ucieka przed nimi, co często prowadzi do niekonstruktywnego radzenia sobie z emocjami. W pierwszej części serii artykułów o emocjach przyjrzymy się niekonstruktywnym sposobom radzenia sobie z emocjami oraz pułapkom, jakie mogą one ze sobą nieść.  

 

Czym jest niekonstruktywne radzenie sobie z emocjami? 

W życiu codziennym emocje mogą stać się zarówno naszym sprzymierzeńcem, jak i wrogiem. Niekonstruktywne radzenie sobie z trudnymi emocjami to wszelkie strategie, które zamiast rozwiązywać problem, maskują go lub pogłębiają. Chociaż mogą przynieść chwilową ulgę, to w dłuższej perspektywie prowadzą do pogorszenia samopoczucia psychicznego, a często także fizycznego. Wiele osób nie umie sobie radzić z trudnymi uczuciami w sposób zdrowy i efektywny. Wybierają raczej ucieczkę w działania, które jedynie odwracają uwagę od problemu, nie rozwiązują go. Do najczęściej spotykanych niekonstruktywnych mechanizmów radzenia sobie z emocjami należą: zajadanie, zapijanie oraz zabieganie, czyli nadmierne zaangażowanie w pracę lub inne aktywności. Każdy z tych mechanizmów niesie ze sobą ryzyko poważnych konsekwencji dla zdrowia psychicznego i fizycznego jednostki.  

 

Niekonstruktywne sposoby radzenia sobie z emocjami

Zajadanie emocji

Kompulsywne jedzenie w odpowiedzi na stres, smutek, nudę czy inne trudne emocje, staje się obecnie powszechnym problemem. Jedzenie, zwłaszcza to wysoko przetworzone i bogate w cukry oraz tłuszcze, powoduje chwilowy wzrost poziomu endorfin – hormonów szczęścia – co może na krótki czas poprawić nastrój. Jednakże takie działanie prowadzi do błędnego koła. Po chwilowej poprawie nastroju pojawia się poczucie winy, frustracja, a w niektórych przypadkach także problemy zdrowotne związane z nadwagą czy otyłością.  

Zajadanie emocji nie rozwiązuje problemu, który leży u źródła trudnych uczuć. Tłumione emocje nadal istnieją, tylko ukryte, i mogą przyczynić się do dalszego pogłębiania problemów psychicznych oraz rozwoju zaburzeń odżywiania. Badania pokazują, że osoby, które regularnie zajadają emocje, są obciążone większym ryzykiem rozwoju depresji, lęków oraz innych zaburzeń psychicznych (Sifneos, 1973). 

 

Zapijanie problemów

Alkohol jest jednym z najczęściej wybieranych środków do chwilowego „radzenia” sobie z problemami. Jego działanie uspokajające i rozluźniające sprawia, że na chwilę zapominamy o trudnych emocjach. Niestety, sięganie po alkohol, gdy jesteśmy zestresowani czy czujemy smutek nie tylko nie rozwiązuje problemu, ale często go pogłębia. Regularne picie alkoholu jako mechanizm radzenia sobie z emocjami może prowadzić do uzależnienia, problemów zdrowotnych, a także negatywnie wpływa na relacje z bliskimi.  

Uzależnienie od alkoholu rozwija się stopniowo. Początkowo jedna lampka wina czy piwo po pracy może wydawać się nieszkodliwym sposobem na „zrelaksowanie się” po ciężkim dniu. Z czasem jednak alkohol staje się narzędziem do ucieczki przed emocjami, a to prowadzi do zwiększonego spożycia i coraz większej zależności od substancji psychoaktywnej. Uzależnienie od alkoholu ma katastrofalny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne. Prowadzi do uszkodzeń wątroby, układu nerwowego, a także zwiększa ryzyko wystąpienia depresji i zaburzeń lękowych (Vaillant, 1995).
 

Zabieganie – ucieczka w pracę

W dzisiejszym zglobalizowanym świecie wiele osób ucieka w pracę. Jest to doskonały sposób na odwrócenie uwagi od problemów emocjonalnych. Nadmierna koncentracja na obowiązkach zawodowych kosztem zdrowia psychicznego i relacji międzyludzkich to czynniki, które w efekcie prowadzą do problemowego zaangażowania w pracę. Zabieganie jest pułapką, mimo że początkowo takie zachowanie może wydawać się konstruktywne, ponieważ prowadzi do osiągania celów zawodowych. Z czasem może prowadzić do wypalenia zawodowego, chronicznego stresu oraz problemów zdrowotnych. Problemowe zaangażowanie w pracę może dotknąć każdego, kto używa pracy jako ucieczki przed emocjami. Badania pokazują, że takie osoby często doświadczają wysokiego poziomu stresu, który może prowadzić do chorób sercowo-naczyniowych, problemów z układem pokarmowym, a także problemów psychicznych, takich jak depresja i lęki (Salanova, Del Libano, Llorens, & Schaufeli, 2014). 

 

Inne formy ucieczki

Wśród innych sposobów unikania konfrontacji z trudnymi emocjami są kompulsywne zakupy, nadmierne zaangażowanie w gry komputerowe czy korzystanie z mediów społecznościowych, a także obsesyjne uprawianie sportu. Wszystkie te zachowania mają jedną wspólną cechę – służą odwróceniu uwagi od trudnych emocji, zamiast ich przetwarzania i rozwiązywania problemów, które są ich źródłem. 

 

Mechanizmy obronne i ich pułapki

Dlaczego wybieramy niekonstruktywne sposoby radzenia sobie z emocjami? Odpowiedź leży w naszej psychice. Mechanizmy obronne, takie jak wyparcie, racjonalizacja czy projekcja, są naturalnymi reakcjami obronnymi naszego umysłu, które mają chronić nas przed bólem emocjonalnym. Jednak w dłuższej perspektywie, zamiast chronić, mogą one przyczynić się do pogorszenia naszego dobrostanu psychicznego. Mechanizmy obronne działają jak tymczasowe rozwiązania – tłumią emocje, nie pozwalają im dojść do głosu. Problem polega na tym, że tłumione emocje nie znikają, lecz kumulują się. A to prowadzi do narastania napięcia i eskalacji problemów. Nieprzepracowane emocje mogą manifestować się w formie somatycznej, czyli fizycznych dolegliwości, takich jak bóle głowy, problemy z układem trawiennym czy przewlekłe zmęczenie (Maté, 2003). 

 

Jak rozpoznać, że wpadliśmy w pułapkę?

Rozpoznanie, że stosujemy niekonstruktywne mechanizmy radzenia sobie z emocjami, jest pierwszym krokiem do zmiany. Warto zwrócić uwagę na pewne sygnały ostrzegawcze, które mogą świadczyć o tym, że zamiast stawić czoło problemom, uciekamy przed nimi: 

• ciągłe poszukiwanie ulgi – regularne sięganie po jedzenie, alkohol, pracę czy inne aktywności, które mają na celu poprawę nastroju, 
• poczucie winy i frustracji – po chwilowej uldze pojawia się poczucie winy, niezadowolenie z siebie i świadomość, że problem nadal istnieje, 
• unikanie konfrontacji – zamiast stawić czoło trudnym emocjom, odwracamy od nich uwagę poprzez angażowanie się w inne czynności, 
• kumulacja problemów emocjonalnych – problemy emocjonalne narastają, co prowadzi do poczucia przytłoczenia i bezradności. 

 

Konsekwencje niekonstruktywnego radzenia sobie z emocjami

Długotrwałe stosowanie niekonstruktywnych mechanizmów radzenia sobie z emocjami może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Z czasem pojawiają się problemy fizyczne, takie jak nadwaga, choroby serca, uzależnienia czy przewlekłe bóle. Niekonstruktywne radzenie sobie z emocjami może stać się przyczyną problemów w relacjach z innymi, izolacji społecznej, a nawet depresji i innych zaburzeń psychicznych. Ponadto, unikanie emocji osłabia naszą zdolność do radzenia sobie z nimi w przyszłości. Z czasem możemy stracić kontakt z naszymi prawdziwymi uczuciami, co prowadzi do poczucia wewnętrznej pustki i braku satysfakcji z życia. 

 

Jak przerwać błędne koło?

Przerwanie błędnego koła niekonstruktywnego radzenia sobie z emocjami wymaga czasu, samoświadomości i determinacji. Pierwszym krokiem jest rozpoznanie swoich mechanizmów ucieczki oraz zrozumienie, dlaczego po nie sięgamy. Warto nauczyć się rozpoznawać swoje emocje i nazywać je, co pozwoli na lepsze zrozumienie siebie. Świadome radzenie sobie z emocjami polega na ich rozpoznawaniu, akceptowaniu i przetwarzaniu w sposób, który pozwala na rozwiązywanie problemów, a nie ich unikanie. W tym procesie mogą pomóc techniki takie jak medytacja, mindfulness, terapia poznawczo-behawioralna czy szczera rozmowa z bliską osobą. 

 

Podsumowanie

Niekonstruktywne radzenie sobie z emocjami jest powszechnym problemem, który może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Ucieczki w zajadanie, zapijanie, zabieganie i inne formy niekonstruktywnych mechanizmów to tylko tymczasowe rozwiązania, które w dłuższej perspektywie przynoszą więcej szkody niż pożytku. Aby przerwać błędne koło, warto nauczyć się świadomego radzenia sobie z emocjami i zaakceptować je jako naturalną część naszego życia. 

 

Bibliografia

Maté, G. (2003). When the Body Says No: Understanding the Stress-Disease Connection. Vintage Canada. 

Salanova, M., Del Libano, M., Llorens, S., & Schaufeli, W.B. (2014). The dark side of technologies: Technostress among users of information and communication technologies. International Journal of Psychology, 49(5), 355-362. 

Sifneos, P.E. (1973). The prevalence of alexithymic; characteristics in psychosomatic patients. Psychotherapy and Psychosomatics, 22(2), 255-262. 

Vaillant, G.E. (1995). The Natural History of Alcoholism Revisited. Harvard University Press.