Depresja w starszym wieku. Co powinno zwrócić naszą uwagę?

Rozpoznanie objawów depresji u osób starszych jest utrudnione, ponieważ często przebiega w sposób nietypowy. Dlatego też często jest zbyt późno diagnozowana. Na jakie sygnały warto zwrócić uwagę? Pod jakimi maskami ukrywa się depresja?

Według badania przeprowadzonego w ramach projektu PolSenior2, depresji doświadcza niemal 25% osób po 65. roku życia. Depresja to choroba całego organizmu, która wpływa negatywnie na układ krążenia, procesy immunologiczne, układ endokrynny i metabolizm. Jest zaliczana do grupy chorób cywilizacyjnych obok schorzeń układu krążenia, zmian zwyrodnieniowych narządu ruchu i nowotworów. Jest także przyczyną znacznego pogorszenia ogólnego stanu zdrowia, nasilenia niepełnosprawności i uzależnienia od innych osób.

U osób starszych, tj. po 65. roku życia, depresja często bywa niewłaściwie lub zbyt późno zdiagnozowana. Jej rozpoznanie jest utrudnione, ponieważ często przebiega w sposób nietypowy, maskowany. Osoby starsze zgłaszają się do lekarza z chorobami somatycznymi. Lekarz szuka przyczyny, zleca kolejne badania. Wyniki badań są w normie. Co się zatem dzieje? Mogą to być tzw. maski, czyli realne lub wyimaginowane problemy, pod którymi ukrywa się depresja.

Maski depresji

• Maska brzuszna: uczucie odbijania się lub przelewania w jamie brzusznej, brak apetytu (rzadziej nadmierne objadanie się), chudnięcie, kolki żółciowe, zaparcia, biegunki, świąd odbytu.
• Maska bólowa: zespoły bólowe oporne na leczenie tradycyjnymi środkami farmakologicznymi (w tym bóle stawów, mięśni, głowy), sztywność mięśni i stawów, uczucie drętwienia kończyn, uczucie mrowienia pod skórą, nagła niesprawność w prostych czynnościach, które dotychczas były swobodnie wykonywane.
• Maska nowotworowa: chudnięcie, osłabienie, bóle.
• Maska otępienna/pseudootępienie depresyjne: pogorszenie pamięci, koncentracji uwagi i zdolności myślenia.
• Maska choroby somatycznej: uczucie duszności, kołatania serca, świąd skóry i narządów płciowych, ujawnienie się lub nasilenie nadciśnienia tętniczego, zasłabnięcia i zaburzenia równowagi.

Powyższe objawy towarzyszą również innym schorzeniom, dlatego tak trudno różnicować depresję. Objawy depresji mogą być niesłusznie traktowane jako składowe innych chorób lub jako proces starzenia się. Wielochorobowość oraz starszy wiek sprzyjają depresji.

Co powinno zwrócić naszą uwagę?

• Przejawianie hipochondrycznych zachowań.
• Nadmierne zamartwianie się o swoje zdrowie lub o swoich bliskich.
• Pojawienie się bliżej nieokreślonego lęku – poczucia, że coś złego się wydarzy.
• Określanie siebie jako obciążenie dla innych.
• Gorszy sen – wybudzanie się w nocy lub trudności z zaśnięciem.
• Problemy z koncentracją uwagi, roztargnienie, trudności z realizacją dwóch czynności jednocześnie lub rozpoczynanie czynności i pozostawienie niedokończonej.
• Spowolnienie przetwarzania informacji.
• Uskarżanie się na różne bóle, które nie ustają po przyjęciu leku przeciwbólowego.
• Zaniedbanie higieny osobistej lub dbałości o wygląd.
• Bałagan w domu, przeterminowane produkty w lodówce.
• Myślenie obsesyjne (np. zbieractwo).
• Zmiana w zachowaniu – nadmierna drażliwość lub wahania nastroju.
• Smutek i brak odczuwania przyjemności z rzeczy i aktywności, które wcześniej ją dawały.
• Unikanie kontaktów społecznych, spotkań ze znajomymi/rodziną.

Objawy alarmowe – myśli samobójcze

Jeśli odczuwasz pustkę, rezygnację, myślisz o zakończeniu życia, aby nie być ciężarem dla innych – zadzwoń pod numer 116 123. Jest to numer telefonu pomocowego dla osób dorosłych w kryzysie psychicznym.

Przyczyny depresji u osób starszych

Na stan psychiczny osób w starszym wieku wpływa wiele różnych czynników. Do grupy czynników biologicznych należą: przewlekłe choroby, zmiany neurodegeneracyjne zachodzące w mózgu, uwarunkowania genetyczne, niedożywienie, niedobory witaminowe.

Psychospołeczne czynniki ryzyka depresji związane są z balastem doświadczeń życiowych, cechami charakteru, samotnością, wdowieństwem, izolacją społeczną, trudną sytuacją materialną, zmianą miejsca zamieszkania, niedawną hospitalizacją, konfliktem w rodzinie, opieką nad przewlekle chorym członkiem rodziny.

W starszym wieku duże znaczenie ma również ocena swojego dotychczasowego życia (czynniki egzystencjalne). U osób, które mają poczucie zmarnowanego życia, poczucie winy, braku wpływu na własne życie, brak celów i zadań w przyszłości, znacznie wzrasta ryzyko depresji. Źródłem depresji może być także śmierć osoby bliskiej. Smutek nie mija, ale nasila się i z czasem przeradza w depresję.

Okres starości związany jest często z doświadczaniem przemijania i straty. Syndrom pustego gniazda, bo dzieci są już „na swoim”, utrata zdrowia, sprawności, niezależności, kontroli, niemożność pełnienia dotychczasowych ról w rodzinie, społeczeństwie, w życiu zawodowym. Te doświadczenia straty, odpowiednio niezaopiekowane, mogą inicjować rozwój depresji.

Najczęstsze przyczyny depresji

• Osamotnienie.
• Poczucie pustki (doświadczenie straty).
• Poczucie, że jestem już niepotrzebna/y nikomu/rodzina mnie nie potrzebuje.
• Przekonanie, że jestem już stara/y i niewiele mogę.
• Zakończenie aktywności zawodowej.
• Poczucie bycia wykluczonym społecznie/trudność w nadążaniu za zmianami technologicznymi.
• Brak akceptacji starości.
• Lęk o przyszłość związany ze zmianami polityczno-ekonomicznymi.

Depresja a demencja – podobieństwa i różnice

Bardzo często początkowe objawy depresji u osób starszych są podobne do zespołu otępiennego, dlatego tak trudne jest różnicowanie tych dwóch schorzeń. W obydwu dochodzi do zaburzenia funkcjonowania poznawczego (uwagi, pamięci, myślenia). Prawidłowe rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia przeciwdepresyjnego przynosi bardzo zadowalające efekty. Zaburzenia funkcjonowania mogą się cofnąć. Nie mówimy wtedy o zespole otępiennym.

Depresja

1. Ustalenie początku pojawienia się objawów jest stosunkowo łatwe.
2. Szybkie rozwijanie się objawów.
3. Rodzina szybko dostrzega wagę problemu, gdy widzi, że bliski wycofuje się z dotychczasowych aktywności.
4. Leki zwykle przynoszą szybką poprawę.

Otępienie

1. Podstępny początek. Trudno ustalić dokładny początek pojawienia się pierwszych objawów.
2. Wolne lub skokowe rozwijanie się objawów.
3. Rodzina często długo nie jest w stanie dostrzec problemu. Zachowania osoby bliskiej tłumaczone są lenistwem, złośliwością, niechęcią, starością.
4. Leki przynoszą zwykle subtelną poprawę.

Bibliografia

1. Parnowski T. (red.) (2019). Depresja w wieku podeszłym. Przyczyny, diagnoza, leczenie. Medical Education, Warszawa.
2. Błędowski P., Grodzicki T., Mossakowska M., Zdrojewski T. (red.). (2021). PolSenior2 – Badanie poszczególnych obszarów stanu zdrowia osób starszych, w tym jakości życia związanej ze zdrowiem. GUMED, Gdańsk.
3. Tan J., Ma Ch., Zhu Ch., i wsp. (2023). Prediction models for depression risk among older adults: systematic review and critical appraisal. Ageing Research Reviews 83.
4. Citation: Maier A., Riedel-Heller S.G., Pabst A., Luppa M. (2021). Risk factors and protective factors of depression in older people 65+. A systematic review. PLoS ONE 16(5): e0251326.