Depresja w starszym wieku. Jak wspierać bliską osobę?

Depresja jest chorobą, która może przybierać różne postaci. Czasem objawy są niespecyficzne, a czasem nadmiarowo stan obniżonego nastroju nazywamy depresją. Bez względu na to, jakie jest podłoże gorszego samopoczucia i narastających złych myśli, warto sięgać po pomoc, by poczuć się lepiej.

 

          Depresja ma różne podłoże i w zależności od indywidualnych cech osobowościowych czy stanu zdrowia oraz sytuacji życiowej, może manifestować się innymi objawami. Jeśli u siebie lub osoby bliskiej dostrzegamy sygnały, które mogą świadczyć o pogorszeniu stanu zdrowia psychicznego, warto zadbać o diagnozę u specjalisty – lekarza internisty, psychiatry czy geriatry. Co może pomóc w zdrowieniu? Oprócz specjalistycznego wsparcia (psychologicznego, farmakologicznego), dobre efekty daje kontakt z innymi ludźmi, poczucie, że jest się potrzebnym i ważnym dla kogoś, pielęgnowanie pasji i poczucia wdzięczności.

 

Co może pomóc?

• Wizyta u lekarza pierwszego kontaktu lub specjalisty psychiatry, geriatry

Objawy depresji nakładają się na objawy chorób somatycznych i do prawidłowego rozpoznania jest potrzebne dokładne badanie internistyczne. Uwzględnia ono elementy pełnej oceny geriatrycznej  (ocena stanu fizycznego, psychicznego, statusu społecznego, sprawności funkcjonalnej). Ponadto niezbędne jest przeprowadzenie diagnostyki laboratoryjnej i obrazowej, aby wykluczyć bądź potwierdzić obecność schorzeń internistycznych.

• Farmakoterapia, jeśli lekarz uzna ją za konieczną

Jest dostępna duża grupa leków, które działają przede wszystkim na podstawowe objawy depresji: poprawiają nastrój, aktywizują, zwiększają energię życiową. Niektóre z nich działają silnie przeciwlękowo, uspokajająco, regulują sen, mogą poprawiać apetyt. Leczenie jest dobierane indywidualnie. W pierwszym etapie leczenia pacjent przyjmuje większe dawki leku – aktywne, a później mniejsze dawki – podtrzymujące. Czas leczenia określa lekarz. Pamiętaj, że leki zaczynają działać dopiero po 4-6 tygodniach. Leczenie farmakologiczne powinno być wsparte kontaktem z psychologiem lub psychoterapeutą.

• Wsparcie psychologiczne

Indywidualna lub grupowa psychoterapia może być skuteczną metodą leczenia depresji. Pozwoli na redukcję napięcia i umożliwi większe zrozumienie przyczyn wystąpienia tej choroby. Psycholog może pokazać, w jaki sposób radzić sobie z konkretnymi sytuacjami, z trudnymi emocjami. Może także pomóc przeformułować przekonania, które nie wspierają i nadać kierunek zdrowieniu.

• Badanie neuropsychologiczne

Jednym z elementów procesu diagnostycznego jest badanie neuropsy­chologiczne. Do tego badania nie jest wymagane skierowanie. Celem badania neuropsychologicznego jest ocena funkcjonowania poszczególnych procesów poznawczych, które w depresji są zaburzone. Dotyczy to szczególnie pamięci, uwagi, myślenia. Neuropsycholog wykorzystuje do tego rozmowę z pacjentem oraz prosi o wykonanie różnych zadań testowych.

• Kontakty społeczne

Warto korzystać z dostępnych zajęć na Uniwersytecie Trzeciego Wieku i z dostępnej oferty kulturalnej. Izolowanie się w domu oraz brak kontaktów społecznych nie służy zdrowiu psychicznemu. Rozmowa z innymi osobami, które mają podobne przeżycia, doświadczenia, może przełamać samoizolację.  Wzajemne zrozumienie w grupie buduje zaufanie i może sprawić, że dana osoba poczuje się lepiej. Jeśli jednak wyjście z domu budzi niepokój, dobrze jest komuś o tym powiedzieć. Może uda się zorganizować spacer z osobą towarzyszącą. Kiedy zaplanujemy to wcześniej, nawet mocno zapracowana osoba może wygospodarować godzinę raz na tydzień czy na dwa tygodnie.

• Towarzyszenie osobie bliskiej w codziennych czynnościach

Starajmy się częściej odwiedzać naszych starszych rodziców, dziadków. Prośmy o zrobienie czegoś, co ta osoba potrafi (np. zacerowanie dziury, przyszycie guzika, rozkręcenie radia, zrobienie na drutach szalika, przykręcenie czegoś etc.). Nawet jeśli wydaje się to błahe lub niepotrzebne albo sami sobie z tym poradzimy lub można to kupić, lub zrobić to szybciej itd. Warto jednak pamiętać, że ważniejsze jest poczucie twojego bliskiego, że jest potrzebny. Towarzyszy temu radość ze zrobienia czegoś dla drugiego człowieka.

• Wspieranie potrzeby kompetencji

Korzystajmy z autorytetu osoby starszej. Pytajmy o radę, nawet w najprostszych sprawach, np.: Co zrobiłabyś na moim miejscu?, Jak ty robisz zupę ogórkową? Zawsze była taka pyszna, Jaki kolor chusty wybrałabyś mamo do tego zestawu? Czerpiemy z doświadczenia, wiedzy osób starszych, by dać im poczucie bycia potrzebnym, wzmocnić własną wartość. Nie dawaj rad jak według ciebie powinno być, tylko empatycznie wpieraj.

• Wspieranie potrzeby relacji

Czas i uwaga podarowana drugiemu człowiekowi, realna obecność „tu i teraz” (nawet przez 30 minut) jest bezcennym lekiem na depresję (to dotyczy nie tylko osób starszych). Najlepiej jest ustalić konkretny dzień spotkania, np. raz w tygodniu o konkretnej godzinie – dzięki temu łatwiej osobie starszej wytrwać w samotności. Jest to podobny mechanizm do tego, kiedy w pracy mówimy sobie „byle do piątku”. Wtedy organizm mobilizuje się, bo wie, że w piątek o godzinie 16.00 dana potrzeba będzie zrealizowana. Jeśli jednak nie możemy odwiedzić bliskiej nam osoby osobiście, to wyślijmy np. selfie z miejsca, w którym jesteśmy. Tak często dzielimy się w mediach społecznościowych tym, co w danym momencie przeżywamy – gdzie jesteśmy i z kim – podzielmy się tym samym z osobą starszą.

• Wspieranie potrzeby przynależności

Coraz więcej osób starszych posiada telefon komórkowy z dostępem do jakiegoś komunikatora. Stwórzmy w kilka osób z rodziny lub znajomych grupę, np. na Messengerze lub WhatsAppie i zaprośmy do niej osobę starszą. Dzięki temu wzmocnimy jej potrzebę przynależności do większej społeczności. Daje to poczucie bycia ważnym dla innych i obecności osób bliskich.

• Pielęgnowanie wdzięczności

Często zadaję moim pacjentom pytanie: Co dobrego wydarzyło się u pani/pana w ostatnim czasie? Najczęściej podawaną pierwszą odpowiedzią jest: Nic. Kiedy dopytuję, okazuje się, że jednak jest sporo takich miłych sytuacji. Np. uśmiech kogoś w tramwaju, życzliwość drugiego człowieka w sklepie spożywczym, rozmowa telefoniczna z koleżanką, wypicie ulubionej porannej kawy, przespana noc, słońce, spacer po parku. Pytanie, co musi się wydarzyć, byśmy nazwali to dobrem. Niekiedy zbyt mocno skupiamy się na tym, czego nam brakuje, czego nie możemy mieć. Rozpamiętujemy, że kiedyś było lepiej i nie dostrzegamy, ile dobrego spotyka nas na co dzień. Zazwyczaj wtedy zachęcam moich pacjentów do pewnego wyzwania.

Proszę, aby codziennie po południu lub wieczorem przez okres minimum miesiąca zapisywali na kartce trzy dobre, przyjemne sytuacje, które przeżyli tego dnia. Mogą to być najdrobniejsze szczegóły, np. smaczny obiad, życzliwa rozmowa z sąsiadem, ciekawy artykuł przeczytany w gazecie. Następnego dnia kolejna kartka. To ćwiczenie po pewnym czasie buduje w nas nawyk koncentrowania się na tym, co dobre. Wielu pacjentów po takim treningu mówiło mi, że nie spodziewali się, ile dobrego spotyka ich w ciągu dnia. To nic innego jak pielęgnowanie codziennej wdzięczności.

Zastanawiasz się może, co się dzieje z tobą lub bliską osobą starszą, gdy obserwujesz, że częściej pojawia się smutek i przygnębienie. Coraz trudniej o odczuwanie przyjemności. Nawet rzeczy czy aktywności, które kiedyś cieszyły, teraz tej radości nie dają. Może myślisz, że w starszym wieku już tak musi być. Nie musi!

Nie zwlekaj, zgłoś się do internisty, psychiatry albo psychologa. Może to depresja?

Nie wstydź się objawów – depresję da się leczyć!

 

Bibliografia:

Parnowski T. (red.) (2019). Depresja w wieku podeszłym. Przyczyny, diagnoza, leczenie. Medical Education, Warszawa.

Citation: Maier A., Riedel-Heller S.G., Pabst A., Luppa M. (2021). Risk factors and protective factors of depression in older people 65+. A systematic review. PLoS ONE 16(5): e0251326.