Czym jest zakupoholizm i jak się objawia?

Czy wiesz, że uzależnienie może pojawić się w obszarze wielu zachowań, które należą do podstawowego dla życia postępowania? W pewnych okolicznościach nałogową i niebezpieczną formę mogą przyjmować zachowania związane z: odżywianiem (objadanie, odchudzanie), wykonywaniem pracy, życiem seksualnym, ćwiczeniami sportowymi, korzystaniem z gier, zakupami, korzystaniem z internetu czy urządzeń mobilnych. 

Należą one do tzw. uzależnień behawioralnych i charakteryzują się:

1. obecnością uporczywego dążenia do wykonywania określonych czynności, którego siła daje subiektywne poczucie nieodpartego przymusu wewnętrznego;
2. uporczywym powtarzaniem tych czynności pomimo szkód oraz niepowodzeniem przerwania lub zaprzestania ich;
3. pojawianiem się bardzo przykrych stanów psychicznych i dolegliwości fizycznych, gdy przedłuża się okres powstrzymywania się od wykonywania tych czynności oraz doznawanie oczekiwanej ulgi po zakończeniu przerwy.

Objawy kupnoholizmu (uzależnienia od zakupów) wraz z przykładami:

1. Częste / regularne powtarzanie czynności wokół zakupów, realizacja ich w sposób inny niż pierwotnie planowany, np. wykonywanie ich w ilości większej niż plan – to miało być tylko wyjście po buty sportowe, a skończyło się zakupem kolejnej sukienki, to miało być tylko wyjście po codzienne zakupy artykułów spożywczych na najbliższe dni, a skończyło się zawaleniem lodówki ogromną ilością artykułów, których część zostanie wyrzucona do śmieci, bo nigdy nie zostanie użyta przed okresem przydatności do spożycia.
2. Uporczywe pragnienie bywania w centrach handlowych (tzw. windows shopping) i surfowania po platformach sprzedażowych i sklepach online, przeszukiwanie okazji, oglądanie kont firmowych i prywatnych w sieciach społecznościowych oferujących różnego porównania, sugestie stylistyczne, okazje do zakupów i tzw. oszczędności – 2 w 1, 6 sztuk w cenie 4.
3. Koncentracja życia wokół zakupów – aplikowanie po kolejne kredyty i karty kredytowe, przygotowywanie się do zakupów (przeglądanie SM, zapisywanie się na listy mailingowe, planowanie aktywności życiowych i społecznych pod kątem zakupu i obecności w grupie społecznej osób z podobnymi zainteresowaniami (mogą to być grupy w świecie wirtualnym nastawione na tzw. okazje, wymiany itp.), nieregulowanie zobowiązań związanych z codziennością (opłaty za czynsz, rachunki za telefon czy energię) ze względu na nadmierne koszty zakupów.
4. Poczucie pustki, „głodu” i potrzeba wykonywania czynności (nie tylko samych zakupów ale także wokół nich – np. zdobywanie pieniędzy, ukrywanie dostaw czy nowych zakupów), poczucie pustki i braku czegoś – konkretnie napięcia towarzyszącemu realizacji danej czynności.
5. Zaniedbywanie innych aspektów życia (pracy, hobby, relacji społecznych), nieobecność w pracy lub obecność w świecie online podczas wykonywania czynności zawodowych, rezygnacja z dotychczasowych zdrowych sposobów spędzania czasu, utrzymywanie relacji głównie z osobami, które wiodą podobny styl życia lub funkcjonują w taki sam sposób.
6. Kupowanie i organizowanie życia wokół tej czynności pomimo nawracających problemów społecznych i interpersonalnych – konflikty w rodzinie, problemy zdrowotne (zaburzenia snu, nastroju) oraz problemy w relacjach, problemy finansowe.
7. Powracanie do czynności (lub działań wokół czynności zakupowych) w chwilach zagrożenia i niebezpieczeństwa – wychodzenie na zakupy, organizowanie zakupów w chwilach, kiedy piętrzą się trudności życiowe (choroba, utrata pracy, problemy w rodzinie), pojawił się kryzys i trzeba się zmierzyć z życiowymi wyzwaniami, a one wydają się nie do udźwignięcia.
8. Powracanie do wykonywania czynności i organizacji życia wokół zakupów pomimo problemów z finansami, relacjami (bliskimi i dalszymi oraz problemów ze zdrowiem psychicznym i / lub fizycznym – zaburzenia snu, wybudzanie się w nocy, poczucie zmęczenia po przebudzeniu.
9. Zmiana tolerancji oraz zmiany nastroju  – na różnym etapie dokonywania czynności zakupowych doznawanie różnych stanów emocjonalnych z różnym nasileniem (duża amplituda od euforii do rozczarowania), ten sam efekt przy mniejszym większym zaangażowaniu, zmiana nastroju w okolicy, kiedy kalendarze handlowe i marketing nastawiony jest na drenowanie naszych portfeli – święta, długie weekendy, kolejne „celebracje” oraz okazje do zakupów lub spotkań towarzyskich.
10. Poczucie pustki i braku, a także używanie alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych (np. leków takich jak benzodiazepiny) celem zmniejszenia czy uniknięcia nieprzyjemnych stanów emocjonalnych, będących następstwem samych czynności związanych z zakupami lub ich konsekwencjami.

Czym jest zakupoholizm?

Zakupoholizm zwany też kupnoholizmem albo kompulsywnym kupowaniem to nałóg (niesłużący nawyk) nadmiernego impulsywnego nabywania rzeczy. Często zakup ten jest nieprzemyślany (bywa zwykle zracjonalizowany), są to rzeczy i przedmioty zbędne. Nadmierne kupowanie dotyczy zarówno rzeczy nowych, jak i używanych, artykułów spożywczych, przedmiotów związanych z wyposażeniem domu/ogrodu, przedmiotów użytkowych – np. książki czy elektronicznych – kolejny eBook czy kurs online. Spektrum zachowań jest bardzo, bardzo szerokie, a wpływ na zachowania ma także szeroko pojęty marketing i konsumpcjonizm.

Czynności kupowania towarzyszy zawsze pobudzenie emocjonalne, ekscytacja i poczucie wewnętrznego przymusu (posiadania, racjonalizowania zakupu, wykonania czynności, za którą stoi poczucie ulgi). Początkowo zakup wywołuje obniżenie napięcia i poprawia nastrój. Jednak po pewnym czasie od dokonania zakupu osobę dotkniętą tym zachowaniem ogarnia poczucie winy i wstydu.

Kompulsywne kupowanie, kupnoholizm, zakupoholizm, oniomalnia (z gr. onios = na sprzedaż, mania = szaleństwo) jest także definiowane jako przewlekłe, nawracające wydatkowanie pieniędzy, które prowadzi do negatywnych wydarzeń lub odczuć. W dobie życia wirtualnego, doskonale rozwinęły się i funkcjonują określenia: uncontrolled buying, compulsive buying, compulsive shopping, shopping addiction, credit card addiction, compulsive credit card use, addictive buying, excessive buying.

Istotnym aspektem autoanalizy i refleksji jest zwrócenie uwagi na funkcjonowanie w obszarze kontrolowania lub niekontrolowania zachowań – nie tylko wokół zakupów, ale także wokół:

• reakcji emocjonalnych – tych związanych z własnym funkcjonowaniem, a także funkcjonowaniem w odpowiedzi na życiowe wydarzenia czy sytuacje,
• nagłych i spontanicznych impulsów,
• działań o charakterze hedonistycznym (najczęściej zakupy monotematyczne, np. ubrania, buty, książki),
• obsesyjnych myśli i zachowań kompulsywnych służących redukcji patologicznego napięcia i niepokoju.

Zakupoholizm, jak każde niesłużące zachowanie to tylko objaw czegoś większego, głębszego z czym mierzy i zmaga się dana osoba. Ludzie zachowują się w określony sposób ponieważ dążą, przynajmniej na początku, do zaspokojenia potrzeb psychologicznych, społecznych bądź biologicznych. Problemowe zachowanie  spowodowane jest zwykle szeregiem czynników psychologiczno – społeczno – biologicznych o niepowtarzalnej kombinacji w przypadku każdego osoby. Dlatego jeśli niepokoi Ciebie Twoje zachowanie związane z zakupami i pomimo prób kontroli nadal stanowi to dla Ciebie problem skorzystaj z profesjonalnej pomocy.