Czy program redukcji szkód może mi pomóc?

Jeśli czytasz ten wpis, zakładam, że niepokoi Ciebie spożywanie alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych przez Ciebie lub Twoich bliskich. Znajdziesz tu szerszy opis procesu realizacji programu redukcji szkód. 

Program redukcji szkód

Redukcja szkód odrzuca nakaz całkowitej abstynencji jako wymagany cel terapii. Program redukcji szkód opiera się na filozofii, że każda zmiana w kierunku poprawy wzoru picia lub zażywania substancji psychoaktywnych, jest dobra i należy ją docenić. Program redukcji szkód pozwala przedłużyć życie i poprawić komfort funkcjonowania klienta i osób mu bliskich. Podejście to ma naukowo potwierdzoną skuteczność, a narodziło się w Stanach Zjednoczonych. Programy redukcji szkód są od lat z sukcesem realizowane w Wielkiej Brytanii i krajach niemieckojęzycznych.

Dlaczego ludzie sięgają po substancje psychoaktywne?

Ludzie używają substancji psychoaktywnych, ponieważ dążą, przynajmniej na początku, do zaspokojenia potrzeb psychologicznych, społecznych bądź biologicznych. Problemowe używanie substancji psychoaktywnych spowodowane jest szeregiem czynników psychologiczno – społeczno –  biologicznych o niepowtarzalnej kombinacji w przypadku każdego klienta. Mając na uwadze różnorodność użytkowników, modele terapeutyczne oparte na redukcji szkód mogą przyjmować różną postać w zależności od klienta. 

Cel programu

Redukcja szkód stanowi pomoc dla osób używających alkohol lub narkotyki, którzy nie potrafią lub nie chcą całkowicie zerwać z używaniem. Pomaga zmniejszyć szkodliwe konsekwencje i zakłada, że abstynencja może stanowić najkorzystniejsze wyjście dla wielu osób, ale nie kładzie nacisku na abstynencję jako jedyny dozwolony cel i kryterium sukcesu terapii. Jako alternatywę proponuje serię niewielkich i stopniowych zmian w kierunku mniejszej szkodliwości używania substancji psychoaktywnych. Redukcja szkód nie kłóci się z abstynencją, a traktuje ją jako jeden z możliwych celów, jaki mogą wyznaczać sobie osoby uzależnione.

Terapeuta jako partner

Terapeuta bada problemy klienta, pamiętając, aby nie oceniać i nie odpowiadać na pytania lub sugerować, w jaki sposób używanie wpływa na inne sfery życia. Takie zachowanie stawia terapeutów po stronie klienta i zapobiega autorytatywnemu twierdzeniu, co klient „powinien” zrobić. Stanowi także źródło szacunku i empatii dla klienta, przez co zapewnia mu poczucie bezpieczeństwa i wsparcia.

Na czym polega terapia?

Podstawą skutecznej terapii jest sojusz terapeutyczny zawarty pomiędzy klientem i terapeutą wokół wspólnych celów. Zatem terapia skupia się na identyfikacji problemu i wyznaczaniu celów przez klienta. Sojusz buduje się od początku procesu, a ten zaczyna się od zrozumienia motywów, dla których klient zgłosił się po pomoc. Kolejnym krokiem jest wspólna eksploracja problemów klienta oraz tego, jaki na nie może mieć wpływ używanie substancji psychoaktywnych.

Klienci podczas procesu opanowują technikę samoobserwacji w celu uzyskania jasnego obrazu tego, jak substancje funkcjonują w ich życiu w odniesieniu do konkretnych sytuacji, myśli, uczuć, a także pozytywnych i negatywnych konsekwencji używania. Na tę technikę składa się także obserwacja doznań fizycznych, myśli oraz odczuć tu i teraz, a następnie szczegółowe i obiektywne ich opisanie.

Kolejnym krokiem pracy klienta jest stosowanie obserwacji myśli i zachowań, które mają związek z używaniem. Przydają się tu pisemne notatki, których treści omawiane są podczas sesji.

Kiedy klient pozna problematyczne zagadnienia dotyczące używania oraz inne kwestie będące źródłem jego problemów, dopiero teraz można zacząć wyznaczać cele i uzgodnić plan leczenia. DO TEGO MOMENTU KLIENT NIE ZMIENIA NICZEGO W SPOSOBIE UŻYTKOWANIA SUBSTANCJI.

Wraz z terapeutą klient ustala, co jest wykonalne. Cele i strategię realizacji celów zawsze można zrewidować w miarę napotykania trudności.

W wyniku powyższego procesu obserwacji i refleksji powstaje „idealny plan używania”, służący zmaksymalizowaniu pozytywnego wpływu używania na klienta i zminimalizowaniu jego negatywnych konsekwencji do punktu, do którego na obecnym etapie klient chce dążyć. Plan może podlegać modyfikacjom, tak aby w trakcie terapii jego cele były coraz skuteczniej osiągalne.

Trudności napotkane podczas realizacji planu są szczegółowo analizowane w celu identyfikowania sytuacji i psychologicznych kwestii, które są źródłem intensywnego używania. Te trudności mogą mieć związek z:

• nabytymi środowiskowymi bądź emocjonalnymi reakcjami,
• presją społeczną,
• stanami emocjonalnymi, wobec których klient używa substancji psychoaktywnych,
• motywami, których klient nie jest świadomy (np. bierne wyrażanie złości przez szkodliwe używanie substancji).

Identyfikacja tych motywów prowadzi do eksploracji alternatywnych zdrowych sposobów radzenia sobie w tych sytuacjach, mogą to być techniki relaksacyjne, kontrola złości, trening asertywności czy rozpoznanie i werbalizowanie uczuć w konstruktywny sposób. Terapeuta uczy klienta tych umiejętności I namawia go do ćwiczenia ich podczas sesji oraz w życiu.

Kiedy klient uświadomi sobie istnienie różnych motywów, kompulsywna potrzeba używania substancji psychoaktywnych może ustąpić, ponieważ istnieje teraz dla klienta możliwość dokonywania alternatywnych wyborów. Na tym etapie możliwa staje się dyskusja dotycząca innych sposobów kontroli, wyrażania i rozwiązywania tych szeroko rozumianych emocjonalnych i charakterologicznych kwestii. Wyobrażanie sobie alternatywnych jest w przypadku wielu ludzi niezbędne, by nabrali motywacji do rozważenia porzucenia znanych, nawykowych sposobów radzenia sobie w trudnych sytuacjach.

W trakcie terapii zakres pracy zostaje poszerzony. Obejmuje on swoim zasięgiem nie tylko używanie, lecz również szereg innych kwestii związanych z lepszym poznawaniem siebie, nauką wsłuchiwania się we własne wnętrze i większego samo akceptowania oraz odkrywania skutecznych sposobów dbania o siebie.

WAŻNE UWAGI

1. Trudności napotkane podczas realizacji “idealnego planu używania” są naturalnym etapem procesu i zawsze są szczegółowo analizowane w celu identyfikowania sytuacji i psychologicznych kwestii funkcjonowania klienta.
2. Czasami do procesu włączana jest farmakologia – dotyczy to zarówno zaburzeń, chorób psychicznych (np. depresja, bezsenność, nerwice), czy też leków wspomagających ograniczanie spożywania – np. poprzez zmniejszenie nasilenia głodu czy redukcję potrzeby sięgania po substancję psychoaktywną.
3. Wyznaczenie celów i uzgodnienie planu leczenia, obserwacja/samoobserwacja funkcjonowania pacjenta w ramach wdrażanych zmian oraz poszerzenie terapii o szereg innych kwestii stanowią w zasadzie cykl, składający się z 3 obszarów: zmiana, obserwacja, refleksje, zmiana, obserwacja itd.
4. Redukcja ilości spożywanej substancji psychoaktywnej (alkoholu czy narkotyków) ma zawsze korzystny wpływ na zdrowie klienta, a to przekłada się na polepszenie jego funkcjonowania psychospołecznego.
5. To, czy efektem terapii będzie umiarkowane używanie, czy całkowita abstynencja zależy od tego, co jest realistyczne dla klienta, a kształtuje się w trakcie całego procesu leczenia. 
6. Klientom, którzy nie byli w stanie nauczyć się kontrolowanego używania, dzięki programowi redukcji szkód i na podstawie własnych obserwacji, łatwiej będzie przekonać się, dlaczego w ich przypadku nie było to możliwe. A w konsekwencji może również przyczynić się do podjęcia przez nich decyzji o całkowitym zaprzestaniu używania substancji psychoaktywnych.
7. Program redukcji szkód bywa krokiem w stronę abstynencji. W trakcie terapii nierzadkim zjawiskiem jest zmiana motywacji z chęci ograniczania nadużywania substancji, do utrzymywania całkowitej abstynencji. Dla części pacjentów ograniczanie może okazać się zbyt trudne, a abstynencja – wbrew pozorom – łatwiejsza do osiągnięcia.