Przemoc ekonomiczna – na czym polega i jak ją rozpoznać

Przemoc ekonomiczna jest jedną z form przemocy domowej oraz rodzajem przemocy psychicznej. Może pojawić się w związkach bez względu na sytuację materialną, wykształcenie czy wiek partnerów. Jak zatem rozpoznać jej symptomy i jakie są jej skutki?

Przemoc ekonomiczna polega na stosowaniu kontroli nad zasobami finansowymi i ekonomicznymi partnera/ki lub innych członków rodziny. Osobami stosującymi ten rodzaj przemocy są najczęściej mężczyźni. Jest to związane z przeważającym w społeczeństwie modelem patriarchalnym, w którym to mężczyzna jest głową rodziny.

Kogo dotyka przemoc ekonomiczna?

Osobami pokrzywdzonymi przemocą ekonomiczną są najczęściej kobiety, które nie mają własnych dochodów lub zarabiają mniej od swoich partnerów. Ponadto przemoc ekonomiczna jest stosowana także wobec kobiet, które mogłyby być niezależne finansowo, jednak z powodu różnego rodzaju manipulacji, czują się zależne od partnera.

Oczywiście zdarzają się przypadki, kiedy osobą stosującą przemoc ekonomiczną jest kobieta. Ten rodzaj przemocy dotyka wszystkie grupy społeczne i może pojawić się w związkach bez względu na sytuację materialną, wykształcenie czy wiek. I tak jak inne rodzaje przemocy domowej, dotyczy osób w jakiś sposób zależnych od siebie, czyli:

• współmałżonków i partnerów,
• starszych rodziców,
• bliskich uzależnionych od innych członków rodziny z powodu choroby lub niepełnosprawności, np. dziadków,
• rodzeństwa.

Przyczyny stosowania przemocy ekonomicznej

W przemocy ekonomicznej chodzi nie tylko o kwestie ekonomiczne, ale przede wszystkim o psychiczne uzależnienie oraz upokorzenie jednej ze stron. Jest to narzędzie kontrolowania, manipulowania, podporządkowania, posiadania władzy i wymuszenia uległości wobec drugiej osoby. W tym celu sprawca krzywdzenia używa pieniędzy albo innych dóbr materialnych.

Podobnie jak przemoc psychiczna, przemoc ekonomiczna nie zostawia widocznych śladów u osoby, która jest nią pokrzywdzona. To sprawia, że często jest niedostrzegana przez otoczenie, powołane do tego organy ścigania i wymiar sprawiedliwości.

Istota tego rodzaju przemocy jest wciąż niewystarczająco rozpoznawana. Osoby, które jej doświadczają, często są nieświadome tego, że żyją w związku, w którym stosowana jest wobec nich tego rodzaju przemoc.

Symptomy, które mogą wskazywać na przemoc ekonomiczną w związku

Przemoc ekonomiczną w relacji można rozpoznać poprzez zauważenie różnych zachowań i sytuacji, które wskazują na kontrolę lub nadużycie w obszarze finansów i zasobów ekonomicznych.

Są to następujące oznaki:

• Wydzielanie nawet małej ilości pieniędzy lub domaganie się przedstawiania paragonów za to, co zostało kupione w czasie codziennych zakupów.
• Drobiazgowe kontrolowanie zakupów i wydatków. Osoba stosująca przemoc może kontrolować wszystkie zakupy i wydatki w gospodarstwie domowym. Decyduje, co można kupić i ile na to wydać, bez uwzględnienia opinii drugiej osoby.
• Wydzielanie pieniędzy na potrzeby rodziny warunkowo.
• Dysponowanie wspólnymi pieniędzmi bez konsultacji z partnerką/em.
• Okradanie, zabieranie pieniędzy, niełożenie na utrzymanie rodziny.
• Niealimentacja.
• Ograniczanie dostępu do pieniędzy. Osoba stosująca przemoc ekonomiczną może kontrolować dostęp partnera/ki do wspólnych środków finansowych, uniemożliwiając jemu/jej korzystanie z konta bankowego, karty kredytowej lub gotówki.
• Korzystanie z karty płatniczej, kredytowej czy debetowej partnera/ki bez konsultacji z nim/nią.
• Stosowanie różnych form zastraszania i wymuszania zachowań partnera/ki w zamian za dostęp do finansów.
• Odmawianie partnerowi/ce dostępu do własnych zarobków lub zmuszanie go/jej do przekazywania wszystkich dochodów.
• Wywieranie presji w sprawach finansowych. Osoba stosująca przemoc ekonomiczną może zmuszać partnera/kę do podejmowania określonych decyzji finansowych, takich jak zaciąganie kredytów lub pożyczek, a następnie wykorzystywać te długi jako narzędzie kontroli.
• Izolacja finansowa. Przemoc ekonomiczna często towarzyszy izolacji społecznej. Osoba stosująca przemoc może uniemożliwiać partnerowi/ce pracę lub utrzymywanie kontaktów z przyjaciółmi i rodziną, co sprawia, że stają się bardziej zależni finansowo od sprawcy lub sprawczyni krzywdzenia.
• Odmowa pójścia do pracy lub łożenia na utrzymanie rodziny.
• Uniemożliwianie podjęcia pracy zarobkowej, niezaspokajanie podstawowych, materialnych potrzeb rodziny.
• Niszczenie rzeczy osobistych partnera/ki.
• Pozbawianie rozmaitych środków do życia, od tych podstawowych po rzeczy osobiste
• Zmuszanie partnera/ki do składania nieprawdziwych zeznań podatkowych.
• Zaniżanie wartości pieniędzy zarobionych przez partnera/kę.
• Uszczuplanie domowego budżetu i przeznaczanie pieniędzy na używki lub hazard.
• Podejmowanie decyzji finansowych bez udziału współmałżonka.
• Zakazywanie partnerowi/ce niezależności finansowej przez utrudnianie podjęcia zatrudnienia lub zakazywanie pracy zarobkowej.
• Przerzucanie odpowiedzialności za utrzymanie rodziny na partnera/kę.
• Stosowanie gróźb i szantaży finansowych. Osoba stosująca przemoc może grozić, że opuści partnera/kę, zostawi go/ją bez środków do życia lub odeśle do rodzinnej miejscowości, co sprawi, że partner/ka zostanie sam/a z ograniczonymi zasobami finansowymi.
• Zmuszanie partnera/ki do pracy wbrew jego/jej woli. Partner/ka może być zmuszany/a do pracy wbrew swojej woli lub do wykonywania niebezpiecznej pracy, a wszystkie zarobki kontrolowane są przez osobę stosującą przemoc.

Skutki przemocy ekonomicznej

Przemoc ekonomiczna może mieć poważne skutki dla osoby jej doświadczającej i prowadzić do uzależnienia finansowego. A to pogłębia trudności w ucieczce z toksycznej relacji. Przemoc ekonomiczna może także wpływać na zdolność osoby jej doświadczającej do samodzielnego jej funkcjonowania. Finansowe uzależnienie od partnera/ki, który/a stosuje przemoc, może wpędzić osobę pokrzywdzoną w pułapkę biedy i ubóstwa. Oznacza to np.: wypadnięcie z rynku pracy, dezaktualizację kwalifikacji zawodowych, osiągnięcie wieku, w którym trudniej znaleźć zatrudnienie. Zdarzają się też sytuacje, kiedy to osoba doświadczająca przemocy ekonomicznej zostaje obciążona obowiązkiem spłaty długów partnera/ki.

Przemoc ekonomiczna powoduje sytuację uwikłania, która rodzi skutki natury psychologicznej u osoby jej doznającej. Może to być: niskie poczucie własnej wartości, obniżona samoocena, utrata poczucia bezpieczeństwa, zaburzenia lękowe czy depresja.

Każdy z nas ma prawo do niezależności finansowej i posiadania swoich pieniędzy oraz dysponowania nimi. Kiedy dzieje się krzywda wynikająca z uzależnienia ekonomicznego, warto zgłosić się do psychologa, interwenta kryzysowego czy psychoterapeuty. Można także skorzystać ze wsparcia i potrzebnych do rozwiązania problemu informacji pod telefonem 116 123.