Na czym polega uzyskiwanie przemocowej kontroli nad drugą osobą?

W bliskiej relacji osoba, która dąży do dominacji, nie zdobywa kontroli od razu. Stosuje szereg przemyślanych strategii, które z czasem prowadzą do uzyskania władzy i pełnej kontroli nad relacją i drugą osobą w związku. Jak to się dzieje?

Wysublimowane metody manipulacji

Problemy w bliskich relacjach nie pojawiają się od razu. Na wczesnym etapie relacji jest wzajemna fascynacja sobą i dobre porozumienie. Osoba, która w późniejszym czasie stanie się agresorem[1], na początku stara się przedstawić siebie z jak najlepszej strony. Czasami udaje kogoś innego. Oczarowuje, uwodzi, reaguje adekwatnie na potrzeby partnerki, aby ją do siebie przekonać. Jednym z przykładów tego typu działań są wyznania miłości na bardzo wczesnym etapie związku. Dla osoby ufnej, zaangażowanej, spragnionej ciepła i akceptacji takie wyznania są niezwykle ważne, ale jednocześnie bardzo przywiązują do osoby, która je złożyła. Zapewnienia o potrzebie stworzenia rodziny właśnie z tą osobą, deklaracje typu chcę, abyś została matką moich dzieci, niejednokrotnie są spełnieniem najskrytszych pragnień kobiety. To powoduje, że staje się ona bezwolna wobec oczekiwań partnera. Niektórzy sprawcy na początku znajomości opowiadają nieprawdziwe – jak się później okazuje – historie o swoim nieszczęśliwym dzieciństwie, trudnej sytuacji rodzinnej itp. po to, aby wzbudzić współczucie, które często uruchamia w partnerce poczucie misji. Wierzy ona, że ten związek może stać się dla jej partnera lekarstwem na rany z przeszłości.

Punktem kulminacyjnym w przeobrażeniu związku, przejściu z etapu uwodzenia do etapu, w którym pojawiają się pierwsze symptomy zachowań przemocowych, jest zazwyczaj moment zawarcia związku małżeńskiego, okres ciąży bądź narodziny dziecka. Można przypuszczać, że osoba stosująca przemoc czuje się wtedy pewniej, gdyż zyskuje określone więzy, z których osobie zależnej nie będzie tak łatwo się wyzwolić.

Zazwyczaj wtedy w relacji pojawiają się pierwsze poważniejsze konflikty związane z wejściem w pełnienie nowych ról życiowych i podziałem związanych z nimi obowiązków. Jest to etap weryfikacji wzajemnych oczekiwań. Osoba stosująca przemoc lekceważy potrzeby partnerki i nie poszukuje rozwiązań trudnych sytuacji, za to zazwyczaj ją obarcza odpowiedzialnością za wszystkie nieporozumienia. To powoduje, że osobie poddanej manipulacjom towarzyszy ciągłe uczucie przygnębienia, smutku i niepokoju. Często przyjmuje taktykę „starania się” jeszcze bardziej, tak aby następnym razem zadowolić partnera. Jednak, bez względu na to, co osoba podporządkowana w relacji w sobie zmieni, nie wpływa to na odmienny styl reagowania drugiej strony. On nie ujawnia własnych słabości, buduje wokół siebie mit doskonałości. Partnerka pragnie budować szczęśliwą rodzinę. Dzieli się swoimi obawami, ujawnia pragnienia, powierza swoje sekrety, a tym samym daje mu władzę nad sobą. Pojawia się przestrzeń do nadużyć. Pierwszym krokiem jest kontrolowanie drugiej osoby.

Przemoc ukryta

Przemoc emocjonalna

Przemoc emocjonalna jest trudna do uchwycenia i nazwania. Kobieta, która doświadcza przemocy fizycznej, ma podbite oko, siniaki na ciele czy złamaną kość – namacalny ślad krzywdy, która została jej wyrządzona. Natomiast osoba, wobec której używa się bardziej subtelnych metod, manipulacji, krzywdzących przekazów słownych, gestów z intencją całkowitego jej podporządkowania, zazwyczaj jest zdezorientowana, ponieważ nie rozumie, co się z nią dzieje. W efekcie skłonna jest obarczać siebie samą odpowiedzialnością za swoją sytuację, w sobie upatrywać winy za zachowania partnera. Staje się jeszcze bardziej uległa.

Metody, które stosuje jedna osoba, aby zniewolić drugą, cechuje zadziwiająca konsekwencja. W zeznaniach zakładników i więźniów politycznych, pochodzących z wielu odmiennych kulturowo krajów, przewijały się podobne motywy. Na ich podstawie Amnesty International opublikowała w latach 70. ubiegłego wieku „tabelę przemocy”, zawierającą szczegółowy opis technik zniewalania. Próby uchwycenia i opisania zjawisk występujących w przemocy psychicznej doprowadziły niektórych badaczy do stwierdzenia, że sposoby podporządkowywania osób pokrzywdzonych przemocą są podobne do metod przymusu stosowanych w niektórych krajach wobec jeńców wojennych, określanych jako „pranie mózgu”. Jako pierwsza zwróciła na to uwagę Diana Russell w książce „Rape in Marriage” („Gwałt w małżeństwie”).

Przemoc psychiczna

Zjawisko „prania mózgu” stanowi istotę przemocy psychicznej. Terminem tym określa się szereg bardzo silnych oddziaływań manipulacyjnych, które mają na celu zmianę czyichś przekonań, światopoglądu, systemu wartości, wpłynięcia na zmianę uczuć, potrzeb, postaw w taki sposób, aby osoba manipulowana działała zgodnie z oczekiwaniami manipulatora. Stosowanie sekwencji zabiegów manipulacyjnych wiąże się ze wzbudzaniem lęku, niepokoju, wprowadzaniem w stan dezorientacji i poczucia beznadziei, co ostatecznie spowoduje, że poddany temu procesowi człowiek stanie się posłuszny i niezdolny do buntu i wyrażania swojego zdania.

Skutki manipulacji

W związku opartym na kontroli i podporządkowywaniu za pomocą przymusu, prześladowca staje się najpotężniejszą osobą w życiu ofiary, jej jedynym punktem odniesienia. Sprawuje kontrolę nad każdym aspektem ich wspólnej relacji. Osoba krzywdzona boi się, że partner ją zostawi, a ona wtedy nie poradzi sobie ani psychicznie, ani finansowo.

Doświadczenie przemocy pozbawia kobietę innych bliskich relacji, przyjaciół, którzy byliby w stanie pomóc jej odejść z krzywdzącego związku. Wierzy, że potrzebuje miłości i tego związku, aby żyć. Trwa w złudzeniach, aby zapomnieć o swoim cierpieniu i w jakiś sposób usprawiedliwić zachowania sprawcy. Niejednokrotnie to właśnie te złudzenia utrzymują ją przy życiu.

[1] Ponieważ statystyki i praktyka zawodowa wskazuje, że w ogromnej przewadze to mężczyźni są sprawcami krzywdzenia, w artykule przedstawiam perspektywę męskiej dominacji. Należy jednak pamiętać, że osobami, które stosują przemoc mogą być zarówno mężczyźni, jak i kobiety.