Stalking – jak dokumentować i zgłaszać przestępstwo?

Nie zawsze zachowania, które się powtarzają i powodują, że ktoś nam się narzuca, można nazwać stalkingiem. Zatem, w jakich sytuacjach mówimy o stalkingu? A jeśli nasze przypuszczenia się potwierdzą, w jaki sposób udokumentować działania sprawcy? Odpowiedzi na te pytania zawarte są w artykule.  

 

 

Aby zachowanie mogło być uznane za stalking, nękanie, którego dopuszcza się sprawca, musi być uporczywe. Oznacza to nieustanne oraz istotne naruszanie prywatności osoby pokrzywdzonej i wzbudzenie w niej uzasadnionego okolicznościami poczucia zagrożenia. Ustawodawca nie wymaga, aby zachowanie stalkera miało element agresji. Strona podmiotowa przestępstwa jest niezależna od motywów działania sprawcy takich jak miłość, nienawiść, chęć dokuczenia, złośliwość czy chęć zemsty. Dlatego też nieprawidłowa jest pierwotna etymologia, gdyż stalkingiem (od ang. skradanie się i osaczanie zwierzyny) pierwotnie określano „prześladowanie z miłości” (1). Nękanie oznacza wielokrotne, powtarzające się prześladowanie, które ma na celu udręczenie, utrapienie, dokuczenie lub niepokojenie pokrzywdzonego lub osoby jemu najbliższej (2). Mogą to być zarówno zachowania legalne (np. wysyłanie listów, SMS-ów, telefonowanie, nachodzenie w różnych miejscach), jak i nielegalne (np. grożenie, włamywanie się do skrzynek na listy, do mieszkania osoby pokrzywdzonej, umieszczania lokalizatorów w samochodzie) (3).  

Bardzo ważną rolę odgrywa współczesna technologia w zakresie możliwości popełnienia przestępstwa stalkingu. Internet i media społecznościowe stały się narzędziami, które stalkerzy mogą wykorzystywać do nękania swoich ofiar, gdyż Internet stwarza poczucie anonimowości, łatwo jest się w nim ukryć, jeśli prześladowca nie chce być rozpoznany (4).  

Warto zwrócić uwagę na dbanie o bezpieczeństwo w mediach społecznościowych. Ustawienia prywatności na platformach, takich jak Facebook, Instagram czy Twitter, powinny być skonfigurowane w taki sposób, aby ograniczyć dostęp do ogólnych danych osobowych. Należy też unikać udostępniania lokalizacji i innych wrażliwych informacji. Stalkerzy mogą próbować uzyskać dostęp do telefonu lub komputera. Dlatego urządzenia te powinny być zabezpieczone hasłami i regularnie aktualizowane.  

Jeśli podjęte przez sprawcę czynności przybierają postać bezpośredniego zamachu fizycznego na zdrowie, życie lub nietykalność osobistą pokrzywdzonego (5), wówczas przedmiotem ochrony staje się wolność od strachu, nagabywania, niechcianego towarzystwa oraz prywatność jednostki (6). 

Przestępstwo uporczywego nękania ma charakter materialny. Oznacza to, że skutkiem zachowania sprawcy musi być wytworzenie u pokrzywdzonego uzasadnionego poczucia zagrożenia lub poczucia istotnego naruszenia jego prywatności. Skutki te mogą polegać na nagrywaniu, fotografowaniu, filmowaniu (7), upublicznianiu wizerunku bez zgody, narzucaniu swojego towarzystwa czy innym przekraczaniu bariery fizycznej bliskości (8).  

O uporczywym zachowaniu sprawcy świadczyć będzie jego szczególne nastawienie psychiczne. Wyraża się ono w nieustępliwości nękania, czyli trwaniu w uporze, mimo próśb i upomnień o zaprzestanie przedmiotowych zachowań oraz dłuższy okres, przez który sprawca je podejmuje. Przestępstwo uporczywego nękania może być popełnione tylko umyślnie zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym. 

 

Stalker, czyli kto? 

Stalking może być nakierowany na byłego partnera, a czynnikiem stymulującym w tym przypadku  jest najczęściej patologiczna zazdrość lub poczucie odrzucenia.  

Stalking nie jest ściśle związany z jakąkolwiek jednostką chorobową, chorobą psychiczną czy zaburzeniami osobowości. Najczęściej są to osoby zdrowe psychiczne, lecz o niedojrzałej osobowości. Często wykazują one cechy osobowości paranoicznej, takie jak nadmierna wrażliwość na porażki i odrzucenie oraz podejrzenia, że są ofiarami prowokacji seksualnej, nawet gdy nic takiego nie miało miejsca. Prowadzi to do silnego poczucia urazy i przeżywania zranionych emocji. W rezultacie takie osoby mogą nachodzić obiekt swoich uczuć, zadręczać go absurdalnymi oskarżeniami i próbować go skompromitować (9). W zdecydowanej większości przypadków osoby te, gdy stają przed sądem, są uznawane za poczytalne. Oznacza to, że ich nieprawidłowo ukształtowana osobowość nie wpływa znacznie na możliwość rozpoznania znaczenia czynu.  

 

Jak dokumentować stalking? 

Dokumentowanie stalkingu jest kluczowym krokiem w procesie zgłaszania przestępstwa. Oto kilka kroków, które można podjąć, aby skutecznie dokumentować przypadki nękania: 

 

1. Prowadzenie dziennika.

Osoba pokrzywdzona przestępstwem stalkingu powinna notować każdy incydent, przy czym powinna uwzględniać następujące dane: data, godzina, miejsce i szczegóły zdarzenia. Należy opisać, co się stało, kto był obecny oraz jakie emocje towarzyszyły temu zdarzeniu. Opis powinien być jak najbardziej szczegółowy. 

 

2. Zachowanie dokumentów cyfrowych.

Ważne jest, by archiwizować wszystkie wiadomości tekstowe, e-maile, wiadomości pozostawiane w mediach społecznościowych i wszelkie inne formy komunikacji. Należy zrobić zrzuty ekranu i zachować kopie zapasowe. 

 

3. Nagrywanie rozmów.

Jeśli osoba pokrzywdzona przestępstwem stalkingu otrzymuje groźby w formie telefonicznej, powinna nagrywać rozmowy. Umożliwiają to dostępne obecnie aplikacje. Jest to istotne, ponieważ nagrania mogą stanowić ważny dowód w ewentualnym postępowaniu sądowym. W Polsce jednostronne nagrywanie rozmowy przez jednego z jej uczestników jest dozwolone. Oznacza to, że jeśli pokrzywdzony bierze udział w rozmowie, może ją nagrywać bez informowania o tym drugiej strony, co może być kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony przed przestępstwami takimi jak stalking. 

 

4. Świadkowie.

Jeśli w trakcie zdarzeń, które wypełniają znamiona czynu zabronionego uporczywego nękania, byli obecni świadkowie, osoba pokrzywdzona powinna pamiętać, by samodzielnie pozyskać dane kontaktowe. Warto zapytać te osoby, czego były właśnie świadkami oraz poprosić je, aby pozostawiły swoje dane kontaktowe w razie konieczności włączenia dowodu z ich przesłuchania do materiału dowodowego gromadzonego przez organy prowadzące postępowanie karne. Świadkowie mogą odegrać kluczową rolę w procesie sądowym. 

 

5. Gromadzenie wszelkich innych fizycznych dowodów.

Jeśli osoba pokrzywdzona przestępstwem otrzymuje prezenty, listy lub inne przedmioty od stalkera, a nie życzy sobie ich otrzymywania i zwraca je do nadawcy, jednak bez powodzenia, każdy kolejny upominek powinna zachować jako dowód. Nie powinna niszczyć żadnych przedmiotów, które mogą być użyte jako dowód w sprawie. 

 

6. Wezwanie policji.

W sytuacji rzeczywistego zagrożenia życia i zdrowia, niszczenia mienia, gróźb karalnych, które towarzyszą popełnieniu czyny uporczywego nękania, przesiadywania w pobliżu miejsca zamieszkania osoby pokrzywdzonej, osoba ta powinna wzywać funkcjonariuszy policji. Policjanci po podjęciu interwencji, wylegitymują osobę podejrzaną o stalking oraz sporządzą notatki. Wykaz interwencji będzie istotnym dowodem w zakresie czasu trwania zachowań sprawcy nękania oraz ich intensywności.  

 

Jak zgłaszać stalking?

Po zebraniu odpowiednich dowodów, kolejnym krokiem jest zgłoszenie przestępstwa organom ścigania, o ile nie doszło do nękania przy okazji popełnienia innego podobnego czynu bezpośrednio zagrażającego życiu bądź zdrowiu osoby pokrzywdzonej przestępstwem. 

 

Kroki, które należy podjąć: 

1. Złożenie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. 

W polskim prawie nie określono specjalnej formy dla zawiadomień o przestępstwie – mogą one być składane zarówno ustnie, jak i pisemnie. Gdy zawiadomienie jest składane ustnie na policji, zostaje sporządzony protokół z tej czynności. Ważne jest, że dane adresowe osoby pokrzywdzonej przestępstwem pozostaną poufne i znane tylko organowi prowadzącemu postępowanie, co jest zgodne z art. 148a kpk. Każda jednostka policji ma obowiązek przyjęcia zawiadomienia, niezależnie od swojej właściwości w danej sprawie.  

Według §119 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 kwietnia 2016 roku dotyczącego Regulaminu wewnętrznego urzędowania prokuratury, prokurator przyjmuje ustne zawiadomienia o przestępstwie w sprawach określonych w art. 309 pkt 2 i 3 kpk, bez względu na właściwość miejscową i rzeczową. W innych przypadkach prokurator przyjmuje zawiadomienie osobiście, jeśli zgłaszający tego chce lub informuje o możliwości złożenia ustnego zawiadomienia do innego organu uprawnionego do prowadzenia postępowania przygotowawczego albo złożenia zawiadomienia w formie pisemnej w prokuraturze. Zawiadomienie pisemne można również złożyć w komisariacie policji. Treść pisemnego zawiadomienia również nie wymaga szczególnej formy, choć musi spełniać wymogi z art. 119 kpk. Powinno ono zawierać dokładny opis zdarzenia, które zdaniem zgłaszającego jest przestępstwem, aby umożliwić organom prawidłową ocenę i podjęcie odpowiednich działań. Nie jest konieczne wskazanie kwalifikacji prawnej czynu ani tożsamości sprawcy, jeśli są one nieznane osobie, która skłąda zawiadomienie.  

Każda osoba może złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, nie jest do tego potrzebny status pokrzywdzonego. W zawiadomieniu, zwłaszcza jeśli składa je pokrzywdzony, powinny być zawarte wnioski dowodowe, takie jak prośby o przesłuchanie świadków lub przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego. 

 

2. Wniosek o zakaz zbliżania się.

Osoba pokrzywdzona przestępstwem może złożyć wniosek o wydanie zakazu zbliżania się przez stalkera. Sąd może wydać zakaz zbliżania się do osoby pokrzywdzonej przestępstwem na określoną odległość oraz zakaz kontaktowania się z nią. 

 

3. Wsparcie prawne i psychologiczne organizacji pozarządowych.

W Polsce działa wiele organizacji, które oferują pomoc osobom doznającym przemocy i stalkingu, takich jak np. Niebieska Linia IPZ. Organizacje te proponują wsparcie prawne i psychologiczne w ramach działającej sieci pomocy osobom pokrzywdzonym przestępstwem. Osoba pokrzywdzona przestępstwem stalkingu uzyska bezpłatną pomoc na etapie postępowania przygotowawczego oraz przed sądem karnym.  

Stalking może mieć także poważne konsekwencje psychiczne. Stąd kontakt z psychologiem lub terapeutą w ośrodku dla osób pokrzywdzonych przestępstwem pomoże osobie pokrzywdzonej  poradzić sobie ze stresem i lękiem związanym z uporczywym nękaniem.  

 

Przypisy:

1. M. Jachimowicz, Penalizacja zjawiska stalkingu, EP 2011, nr 6, s. 3, Wydawnictwo C.H. Beck.
2. Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Karnar z dnia 12 grudnia 2013 r., III KK 417/13.
3. Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 21 września 2023 r. III KS 32/23.
4. W. Staszewski, Będę koszmarem twojego lajfu, w: Stalking po polsku, wydanie elektroniczne 2013 r.
5. J. Kluza, Granica pomiędzy dokuczaniem a przestępstwem stalkingu oraz innymi typami czynów zabronionych, RPEiS 2019 nr 1, s. 3. Wydawnictwo C.H. Beck.
6. Wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim, IV Wydział Karny Odwoławczy z dnia 29 marca 2018 r., IV Ka 87/18.
7. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 29 marca 2017 r. IV KK 413/16.
8. J. Kosonoga, Art. 190a (uporczywe nękanie) w: Kodeks karny. Komentarz, red. R.A. Stefański, s. 1254-1257, Wydawnictwo C.H. Beck 2023.
9. Tamże.