Oszustwa finansowe cz. 2 – Piramida finansowa

Schemat piramidy finansowej

Piramida finansowa, nazywana także schematem (modelem) Ponziego, to działalność przedsiębiorstwa finansowego, które pozyskują środki finansowe od osób trzecich w celu inwestowania z gwarancją wysokich zysków. Przy czym – co istotne – wszystkie piramidy finansowe skazane są na upadek. Nieuchronna jest strata finansowa klientów, niekiedy przyjmuje ona rozmiary utraty oszczędności całego życia.

W piramidzie finansowej zyski danej osoby uzależnione są od wpłat osób znajdujących się niżej od tej osoby w strukturze piramidy. Zysk podmiotu oszukańczego będzie zatem tym większy, im więcej osób dokona wpłat. Piramida jest nietrwała, musi ostatecznie upaść, bowiem konieczne jest przystępowanie do piramidy coraz to nowych uczestników, by zapewnić wypłaty osobom, które przyłączyły się wcześniej. Upadek piramidy poprzedza utrata zaufania, wywołana rozpowszechnianiem się informacji na temat trudności z regulowaniem przez podmiot zobowiązań wobec klientów. Wówczas członkowie piramidy pośpiesznie próbują wybrać zainwestowane środki, a takiemu zapotrzebowaniu w tak krótkim czasie podmiot nie jest w stanie sprostać.

Jak działa piramida finansowa?

By zobrazować schemat działania piramidy finansowej, przyrównajmy ją do domku z kart. Nowi członkowie tworzą kolejne warstwy i jeśli wszystkie karty są na miejscu, domek się nie zawali. Jeżeli jednak wyjmiemy z niego kilka kart, cała konstrukcja runie.

Jeśli uczestnicy nie wycofują swoich środków z piramidy finansowej, a dołączają do niej kolejni, jest ona w stanie pokryć planowane wypłaty. W innym wypadku nie ma takiej możliwości, gdyż nie ma zgromadzonych środków z wcześniejszych wpłat albo zostały wcześniej utracone przez organizatorów piramidy. Złudna jest też koncepcja zysków, które pomimo tego, co stara się wykazać organizator, mają charakter jedynie „papierowy”.

Model piramidy finansowej ze swej istoty skazany jest zatem na ekonomiczną porażkę.

Przykłady piramid finansowych

Przykładem piramidy jest działanie spółki finansowanej z kredytów kupieckich, tj. wpłat pochodzących od klientów dokonywanych na zakup mieszkań. Pieniądze wpłacane z czasem przeznaczane były nie na budowę nowych mieszkań, a na dokończenie poprzednich inwestycji. Kiedy stało się oczywiste, że środki z wpłat nie wystarczą na zapewnienie płynności finansowej, zaciągane były kredyty bankowe. W takim wypadku kluczowe byłoby staranne pilnowanie postępów na placu budowy, na którym miałyby powstać mieszkania, a w razie dostrzeżenia nieprawidłowości, samodzielna weryfikacja koniecznych działań do ukończenia poszczególnych etapów budowy, jak pozyskanie stosownych zezwoleń i weryfikacja, czy podmiot o nie występował w czasie deklarowanym inwestorowi, czy też umyślnie wprowadzał go w błąd.

Za piramidę finansową należy także uznać działalność polegającą na zawieraniu umowy pożyczki ze spłatą w nieodległym czasie, z bardzo wysokimi prowizjami, odsetkami. Zazwyczaj oszuści w tych przestępstwach bardzo dbają o pierwsze wypłaty prowizji. Mają one uwiarygodniać oszusta jako rzetelnego pożyczkobiorcę tym samym zapewniając kolejnych pożyczkodawców. Jest to bardzo ważne. Nie może to uśpić czujności inwestora. Znakiem ostrzegawczym jest kolejna propozycja pożyczki wielokrotnie przekraczająca kwotę pierwotnej pożyczki. Socjologiczny aspekt działalności podmiotu organizującego piramidę, tj. pozorna rzetelność ma na celu zachęcenie inwestora do dalszych inwestycji, a przy tym uśpienie jego czujności. Wypłata zysku i kapitału ma w istocie takie same znaczenie jak pierwsza wygrana w grze o o nazwie „Trzy karty” (Wyrok SO w Olsztynie z 21.7.2015 r. I C 309/15).

Piramidy finansowe a prawo

Przyciąganie kolejnych inwestorów wypełnia znamiona popełnienia czynu zabronionego oszustwa z art. 286 § 1 k.k.. Nie da się ukryć, iż w zwalczaniu podmiotów o charakterze piramidy finansowej najważniejsze są działania prewencyjne, które mają uświadomić opinię publiczną o niebezpieczeństwie inwestycji w tego rodzaju przedsięwzięcia.

W polskim systemie prawnym jednoznacznie zakazuje się przedsiębiorstwom zakładania, prowadzenia lub propagowania systemów promocyjnych, w ramach których konsument wykonuje świadczenie w zamian za możliwość otrzymania korzyści materialnych, które są uzależnione przede wszystkim od wprowadzenia innych konsumentów do systemu, a nie od sprzedaży lub konsumpcji produktów.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu w wyr. z 20.02.2014 r. III K 264/12 za piramidę finansową uznał działalność oskarżonego, która polegała na roztaczaniu przez niego przed pokrzywdzonymi „wizji stabilnej inwestycji ukierunkowanej na ściśle określony zysk w jednoznacznie zakreślonym przedziale czasowym”. Inwestycja ta miała polegać na wydobyciu złóż piasku i kruszyw. Oskarżony jednak nigdy nie prowadził inwestycji, o jakiej zapewniał pokrzywdzonych. Co więcej – nigdy nie podjął kroków zmierzających do jej rozpoczęcia, poza ich pozorowaniem. Skoro zatem oskarżony nie prowadził działalności, na jaką powoływał się przy podpisanych umowach, wypłacane środki finansowe nie mogły pochodzić z inwestycji. One były wypłacane z wpłat otrzymywanych od innych osób, co wynikało także z rachunku bankowego oskarżonego. Jest to jedna z kluczowych wskazówek dla potencjalnych inwestorów, która może ich ochronić przed działaniami oszukańczymi.

Zanim zaczniemy inwestować

Inwestor powinien pozyskać wszystkie legalne możliwe informacje na temat podmiotu inwestycyjnego. Powinien zweryfikować jego wpisy w rejestrach: Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej, Krajowy Rejestr Sądowy, to jest sprawdzić jego PKD (Polska Klasyfikacja Działalności), od kiedy prowadzi działalność gospodarczą, adres działalności itp. Warto także sprawdzić kto i jaką pełni funkcję, jeżeli podmiotem jest spółka, oraz sprawdzić sieć połączeń z innymi podmiotami gospodarczymi. Należy także uwzględnić formę prawną podmiotu i zrozumieć dokładnie, jaką potencjalnie przyszłą odpowiedzialność cywilnoprawną podmiot może ponieść. Jeżeli przedmiotem umowy albo istotnym elementem jest nieruchomość, należy sprawdzić księgę wieczystą nieruchomości na portalu Elektroniczne Księgi Wieczyste – Ministerstwo Sprawiedliwości (ekw.ms.gov.pl). Jeśli pojawią się wątpliwości co do istnienia firmy, w trakcie spotkania on-line warto poprosić, by pokazano biuro w całości, wysłać list polecony pod wskazany adres pod byle pretekstem, np. zapytania ofertowego, ustalić, czy biuro nie jest przypadkiem tylko tzw. biurem wirtualnym.

Ochrona przed oszustwami finansowymi

W erze cyfrowej oszustwa finansowe stają się coraz bardziej wyrafinowane, a ich uniknięcie wymaga rozwagi i wiedzy. Nie ulega jednak wątpliwości, iż kluczowym aspektem jest odpowiednia edukacja finansowa. Zrozumienie podstawowych zasad inwestowania, w tym analizy ryzyka, dywersyfikacji portfela i badań rynkowych jest kluczowe dla bezpiecznego inwestowania. Edukacja finansowa może również pomóc w rozpoznaniu potencjalnych oszustw.

Zaleca się przede wszystkim korzystanie ze sprawdzonych i rozpoznawalnych platform inwestycyjnych, które są regulowane przez odpowiednie organy. Znacząco zminimalizuje to ryzyko oszustwa. Edukacja finansowa, świadomość prawna oraz odpowiednie zabezpieczenie danych osobowych i finansowych należy uznać za kluczowe w ochronie swojego kapitału przed oszustwami finansowymi.