Kradzież tożsamości – porady prawne

Współczesny świat cyfrowy, choć niesie ze sobą wiele korzyści, stwarza także zagrożenia. Jednym z nich jest kradzież tożsamości – przestępstwo, które w ostatnich latach staje się coraz bardziej powszechne. Warto wiedzieć, co się z tym wiąże i jakie są konsekwencje tych działań oraz możliwe sposoby zabezpieczenia.

Co oznacza kradzież tożsamości?

Kradzież tożsamości polega na nieuprawnionym wykorzystaniu danych osobowych innej osoby w celu osiągnięcia korzyści, najczęściej majątkowej. Może to obejmować zakładanie kont bankowych, zaciąganie kredytów, dokonywanie zakupów online czy podszywanie się pod kogoś w mediach społecznościowych. W erze cyfrowej, gdzie większość naszych danych jest dostępna online, ryzyko kradzieży tożsamości znacząco wzrosło.

W Polsce kradzież tożsamości jest traktowana jako przestępstwo i podlega karze pozbawienia wolności. W zależności od skali przestępstwa i wyrządzonej szkody, kara może wynosić od kilku miesięcy do kilku lat pozbawienia wolności. Oprócz tego, osoba pokrzywdzona tym przestępstwem może domagać się środka kompensacyjnego określonego w art. 49a k.p.k.

Niekiedy powiązany z tym przestępstwem jest czyn zabroniony, określony w art. 275 k.k., gdzie przewidziano dwa typy czynów zabronionych, które dotyczą dokumentów stwierdzających tożsamość innej osoby albo jej prawa majątkowe. Przepis ten ma na celu ochronę naszej tożsamości oraz naszego prawa do posiadania i dysponowania majątkiem, co jest kluczowe dla pewności obrotu prawnego na terytorium naszego kraju.

Dobra chronione w tym przypadku to: znaczenie dowodowe dokumentów stwierdzających tożsamość lub prawa majątkowe i związane z tym prawo do dysponowania takimi dokumentami przez osobę uprawnioną oraz pewność obrotu prawnego. W zakresie czynu odnoszącego się do dokumentu stwierdzającego prawo majątkowe innej osoby, dobrem chronionym jest również prawo, które dokument ten stwierdza.

Jak się bronić przed kradzieżą tożsamości?

Zazwyczaj wystarczy przestrzegać kilku zasad, by skutecznie ochronić się przed tymi przestępstwami. Najważniejsze z nich to:

• Warto regularnie aktualizować hasła do kont, korzystać z dwuetapowej weryfikacji, unikać logowania do wrażliwych dla nas serwisów i stron z publicznych komputerów oraz przez sieć Wi-Fi.
• Należy zachować szczególną ostrożność przy udostępnianiu danych. Nie należy udostępniać wrażliwych danych osobowych, takich jak numer PESEL, adres miejsca zamieszkania czy dane karty debetowej/kredytowej osobom postronnym w trakcie rozmowy telefonicznej czy bezpośredniej, jeśli nie jest to konieczne i nie wynika to z przepisów prawa polskiego. Zawsze warto w pierwszej kolejności zastanowić się, czy podawanie danych wrażliwych jest niezbędne i czy chcemy/powinniśmy wyrazić zgodę na przetwarzanie naszych danych osobowych. To stwarza ryzyko potencjalnego udostępnienia ich podmiotom trzecim. Należy pamiętać, że zawsze można cofnąć zgodę na przetwarzanie danych osobowych.
• To ważne, by uświadomić sobie, że oszuści często podają się za przedstawicieli różnych instytucji, by wyłudzić wrażliwe dane osobowe i zazwyczaj czynią to w kontakcie telefonicznym. Jeżeli mamy wątpliwości, czy osoba jest przedstawicielem danego banku czy innej instytucji, wystarczy odnaleźć dane do kontaktu/infolinii tej instytucji i zweryfikować ten fakt. Jeśli uzyskamy informacje, że osoba ta nie jest przedstawicielem tej instytucji i numer telefonu, z którego się z nami kontaktowano nie jest numerem telefonu tej instytucji, należy poinformować organy ścigania o próbie popełnienia przestępstwa. Wręcz nie wolno zostawiać tego faktu dla siebie. Każdy z nas jest współodpowiedzialny za otaczającą nas rzeczywistość. Nie można pozwolić, by oszuści działali dalej, wyłudzili od innej osoby jej dane i doprowadzili do powstania szkody majątkowej po jej stronie.
• Jeśli otrzymujemy linki w mejlu, zwróćmy uwagę na wygląd tego linka. Jeśli adres strony nie zaczyna się od skrótu https:// oznacza to, że strona nie jest szyfrowana i narażamy swoje dane na przechwycenie. Nie klikajmy! Sprawdźmy najpierw adres strony. Wystarczy najechać myszką na hiperłącze i zobaczyć, jaki rzeczywisty adres pojawia się w lewym dolnym rogu przeglądarki. Zazwyczaj już wtedy będzie wiadomo, czy to próba oszustwa i wyłudzenia danych.
• Zawsze należy mieć ograniczone zaufanie. Linki przesyłane przez znajomych nie muszą być bezpieczne. Zwróćmy uwagę na linki wysyłane w komunikatorach społecznościowych. Jeśli mamy wątpliwości, to – zanim klikniemy w link – skontaktujmy się ze znajomym innym kanałem informacyjnym, np. telefonicznie i zapytajmy go, czy przesyłał nam ten link. Warto też pamiętać, że ktoś może wykorzystywać konto naszego znajomego do przesyłania niosących zagrożenie zawartości. Nie ufajmy linkom w mejlu. Kliknięcie może spowodować automatyczne pobranie pliku ze złośliwym oprogramowaniem, które będzie śledziło naszą aktywność. Jeśli nie będziemy ostrożni, możemy udostępnić swoje dane do logowania w serwisach, w tym do e-bankowości.
• Jeśli kontaktuje się z nami osoba, która podaje się za pracownika banku, biura maklerskiego, innej firmy tego typu i prosi nas, byśmy zainstalowali wskazane oprogramowanie na telefonie bądź komputerze, nie róbmy tego. Pracownicy banku nigdy o to nie proszą. Celem zainstalowania takiego oprogramowania może być uzyskanie zdalnego dostępu do naszego urządzenia i wykorzystanie go w celach przestępczych.
• Przestępcy mogą wysyłać także fałszywe SMS-y. Atak polega na podszywaniu się pod wiarygodnego nadawcę (np. firmę kurierską, urząd skarbowy, Pocztę Polską) i wysyłaniu wiadomości SMS nakłaniających do wejścia na podaną pod linkiem stronę internetową. Po kliknięciu w link możemy zostać przekierowani do pozornie bezpiecznej aplikacji, która ściągnie wirusa na nasze urządzenie bądź będzie to sam wirus lub strona wyłudzająca wrażliwe dane poprzez podanie przez nas loginu, hasła bądź danych osobistych. Oszuści, którzy stosują te metody, wykorzystują socjotechniki, które mają nas przekonać do wiarygodności źródła, kliknięcia w link, a następnie np. wpłaty drobnej kwoty za wydanie paczki. Jeżeli mamy wątpliwości co do otrzymanego SMS-a, natychmiast zgłośmy podejrzaną wiadomość do CSIRT NASK, bez klikania we wskazany link i podejmowania działań, o które nas prosi nadawca tej wiadomości. Możemy wysłać SMS bezpośrednio na numer 8080. To nic nas nie kosztuje, a może uchronić przed nieodwracalnymi skutkami, np. kradzieżą naszych oszczędności.
• Można wykupić usługę w Biurze Informacji Kredytowej i uzyskać natychmiastowe powiadomienie poprzez SMS oraz mejla, gdy ktoś chciałby wykorzystać nasze dane do złożenia wniosku kredytowego, tak by natychmiast zablokować taką próbę.

O czym jeszcze warto pamiętać?

W tego rodzaju przestępstwach ostatnią przeszkodą do pokonania jesteśmy my sami. Jeśli nie zachowamy ostrożności, utracimy pieniądze, majątek, poczucie bezpieczeństwa. Warto zastosować te proste rady, monitorować stan swojego konta bankowego, a w przypadku wykrycia podejrzanych operacji, od razu zgłaszać je pracownikom banku.

Należy także natychmiast zgłaszać utratę ważnych dokumentów, w tym poświadczających naszą tożsamość i współpracować z organami prowadzącymi postępowanie przygotowawcze.

Pamiętajmy, że przestępcy poszukują zawsze skutecznego sposobu uzyskania dostępu do naszych danych, dlatego warto mieć świadomość zagrożenia, stosowanych metod i zawsze zachowywać ostrożność, nie działać automatycznie.