Trauma dziecięca

Dzieci, które przeżyły traumę, często błąkają się po krajobrazie pamięci wypełnionym wspomnieniami o tym, co się wydarzyło. Jednak to samo traumatyczne zdarzenie, którego doświadcza dziecko w wieku 7 lat, może być postrzegane przez nie w zupełnie innym świetle niż gdyby miało lat 11 lub 14. Jakie zatem czynniki mają wpływ na wystąpienie nasilonych objawów potraumatycznych? 

Dzieci doświadczają wielu stresujących wydarzeń. Z całą pewnością ogromnie stresującymi i trudnymi dla dziecka zdarzeniami są śmierć bliskiej osoby, rozwód rodziców, a mimo to zjawiska te przeważnie nie będą traktowane jako traumatyczne.

Czym jest trauma?

Słowo „trauma” pochodzi z języka greckiego i oznacza ranę, zranienie. Termin ten odnosi się zazwyczaj do pojedynczych przerażających zdarzeń. O zdarzeniu traumatycznym mówimy wtedy, gdy doświadcza się go jako zagrażającego życiu bądź zdrowiu fizycznemu oraz gdy towarzyszy mu poczucie bezradności i przerażenie, obrzydzenie lub strach (Greenwald, 2005, za: Taylor, 2020). Wydarzenia traumatyczne to takie, przed którymi nie możemy uciec. Zaliczamy do nich m.in.: surową dyscyplinę, przemoc domową, niekonsekwentne, niespójne zachowania rodzicielskie, przemoc fizyczną i emocjonalną, zaniedbanie, nadużywanie substancji psychoaktywnych przez rodziców, rozpad rodziny, wypadek samochodowy, pożar, wojnę.

Cechy doświadczeń traumatycznych to nieoczekiwane lub nagłe sytuacje, które pociągają za sobą śmierć lub zagrożenie dla zdrowia albo integralności fizycznej lub subiektywne uczucie intensywnej trwogi, wywołują wstrząs, przerażenie lub bezradność. Przykładami tych przeżyć są: bycie świadkiem lub bezpośrednią ofiarą przemocy w domu, szkole lub lokalnym środowisku, maltretowanie lub seksualne molestowanie dziecka, wypadek komunikacyjny, choroby, takie jak nowotwór, oparzenia, katastrofy naturalne, nagła śmierć, ekspozycja na wojnę, przesiedlenie czy zamach terrorystyczny. Mimo wszystko po doświadczeniu tego rodzaju traumatycznych przeżyć wiele dzieci wykazuje się odpornością i w związku z tym nie rozwijają się u nich długotrwałe objawy pourazowe. Wpływ na to mają różne czynniki, chociażby poziom rozwojowy, wrodzona lub wyuczona odporność oraz zewnętrzne źródła wsparcia.

Zatem reakcja dziecka na traumatyczne przeżycie będzie zależna od jego wieku i poziomu rozwojowego. Np. jeśli rodzice dobrze sobie radzą, u większości małych dzieci nie rozwijają się poważne czy długotrwałe objawy pourazowe (Laor, Wolmer, Cohen, 2001, za: Cohen, Deblinger, Mannarino, 2011). Jednak utrzymujące się traumy, które rozpoczynają się we wczesnym okresie życia, mogą bardziej dramatycznie zmienić jego bieg niż długotrwałe traumy, które mają swój początek później, w okresie dojrzewania. Nasuwa się zatem wniosek, że w pewnych okolicznościach ekspozycji na traumę młody wiek może mieć status ochronny, podczas gdy w innych sytuacjach może nieść ze sobą większe ryzyko w reakcji na zdarzenie traumatyczne.

Ponadto, czasem dzieci muszą znosić bardzo stresujące zdarzenia, ale potrafią dobrze się przystosować dzięki wsparciu ze strony rodziców, a także innych osób z ich otoczenia. Niestety, znaczący odsetek dzieci po doświadczeniu traumy odczuwa także wiele behawioralnych i emocjonalnych objawów, które utrzymują się do okresu dojrzewania, a także w dorosłości.

BIBLIOGRAFIA:

Taylor Ch. (2020). Dzieci i młodzież ze zdezorganizowanym stylem przywiązania. Podejście mentalizowania w empatycznej opiece opartej na wiedzy o przywiązaniu i traumie. GWP, Sopot, 2020.

Cohen J.A., Deblinger E., Mannarino A.P. (2011). Terapia traumy i traumatycznej żałoby u dzieci i młodzieży. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Dyregrov, A. (2010). Supporting Traumatized Children and Teenegers: A Guide to Providing Understanding and Help. London, Jessica Kingsley Publishers.

Haapassalo J., Puujaapponen M., Crittenden P.M. (1999). Victim to victimizer: The psychology of isomorphism in a case of a recidivist pedophile in Findland. Journal of Child Sexual Abuse, 7, 97-115.