Zostaw moje ciało w spokoju!

Każdy z nas zasługuje na to, aby czuć się bezpiecznie i być traktowanym z szacunkiem; niezależnie od tego, jakie mamy ciała! Zostaw moje ciało w spokoju – to wezwanie do wszystkich, abyśmy wspólnie walczyli z przemocą i dyskryminacją oraz promowali akceptację i ciałożyczliwość w naszym społeczeństwie. 

 

Każda epoka rządzi się swoimi kanonami piękna i trendami dotyczącymi wyglądu. Teraźniejszość przynosi także pogłębione dyskusje na temat praw człowieka, w tym prawa do autonomii i wolności od przemocy. Jest to istotne, ponieważ wiele osób w życiu codziennym  doświadcza negatywnych komentarzy i presji społecznej, która narzuca pewne standardy wyglądu. Nasze ciała stają się obiektem krytyki, oceny, a nawet przemocy (1). Przemoc ta może przybierać różne formy – od agresji fizycznej po manipulacje, a nawet pozorną troskę. 

 

Metoda 5D 

Co jakiś czas opinią publiczną wstrząsają historie brutalnej przemocy, a w komentarzach przewija się pytanie: dlaczego nikt nie zareagował? Kiedy dzieje się coś złego, chcemy znać powody, by móc nadal wierzyć, że świat może być dobry i sprawiedliwy. Takie „sensacyjne” wydarzenie postrzegamy jako anomalię, która nas nie mogłaby dotyczyć. Zbyt często jednak traktujemy agresywne lub po prostu naruszające nasze granice zachowania jako sprawę prywatną i unikamy tematu. Nie do końca wiemy, co moglibyśmy w takiej sytuacji zrobić. Może to wynikać z braku edukacji na temat asertywności, stawania w obronie swoich wartości, siebie i innych. Nawet jeśli sprawa wydaje ci się błaha, to dla drugiej osoby może okazać się upokarzająca i niszcząca. Wtedy ta osoba potrzebuje pomocy i wsparcia. Tylko jak to zrobić? Z pomocą przychodzi Metoda 5D (2). Jest to praktyczne narzędzie, które zostało opracowane, aby pomóc w reagowaniu na sytuacje przemocy i dyskryminacji. Skrót „5D” odnosi się do pięciu kroków, które można podjąć w takich momentach. Te pięć kroków to z języka angielskiego: Distract (pol. rozpraszać, dekoncentrować), Delegate (pol. delegować), Direct (pol. Bezpośrednio, czyli Bezpośrednia reakcja) Document (po. dokumentować), Delay (pol. opóźniać). W rozwinięciu skrótów skorzystam z nazewnictwa zaproponowanego przez Fundację Feminoteka (3). Są to te same kroki, ale pod nazwami: Dekoncentruj, Dołącz innych, Dojdź do głosu, Dokumentuj, Daj wsparcie po. 

1. Dekoncentruj (Distract)

Rozproszenie uwagi osoby przekraczającej granice to subtelny sposób na przerwanie sytuacji, w której ktoś jest narażony na doznanie krzywdy. Można to zrobić poprzez zmianę tematu rozmowy, zapytanie o coś innego lub wprowadzenie elementu, który odwróci uwagę od osoby wobec której kierowane są np. nieprzychylne komentarze. Zatem, jeśli widzisz, że ktoś jest krytykowany z powodu swojego wyglądu, możesz zacząć pytać o coś zupełnie innego, co odciągnie uwagę osoby, która wypowiada przykre słowa.  

Zdekoncentrowanie może także polegać na zainicjowaniu innego działania, które odwróci uwagę grupy. Można na przykład zaproponować, aby wszyscy przeszli do innego pomieszczenia, zajęli się czymś innym lub zrobili coś, co przerwie sytuację.  

2. Dołącz innych (Delegate)

Czasami sytuacja przemocy lub dyskryminacji może być tak stresująca dla świadków, że trudno im podjąć jakiekolwiek decyzje. Jednak, działając w kilka osób można szybko podzielić się zadaniami (np. jedna osoba konfrontuje sprawczynię, a druga udziela wsparcia osobie pokrzywdzonej). Są takie zdarzenia, które wymagają również specjalistycznej pomocy lub po prostu uwagi kogoś bardziej doświadczonego.  

Jeśli jesteś świadkiem krzywdy w miejscu publicznym, możesz zwrócić się do innych osób, które są w pobliżu i wspólnie zareagować. Siła grupy może być bardzo skuteczna w przerwaniu sytuacji przemocowej. 

3. Dojdź do głosu (Direct)

Dojście do głosu przez osobę sprzeciwiającą się przemocy lub dyskryminacji zmienia narrację wokół sytuacji. To już nie osoba krzywdząca niejako zarządza przebiegiem zdarzenia. Bezpośrednia reakcja polega na zwróceniu uwagi, że określone zachowanie jest nieodpowiednie i krzywdzące. Można to zrobić w sposób stanowczy, ale spokojny, na przykład: „To, co mówisz, nie jest w porządku. Proszę, przestań”. Ważne jest, aby reagować w sposób, który nie eskaluje złych emocji, ale jednocześnie jasno komunikuje, że takie zachowanie nie jest akceptowane.  

W konfrontacji można skorzystać z zasady porozumienia bez przemocy (4) i wyrazić swoje odczucia w danym momencie. Można powiedzieć: „Czuję się nieswojo, gdy mówisz o moim wyglądzie w taki sposób”. Wyrażenie uczuć może sprawić, że osoba, która przekracza granice, zastanowi się nad swoim zachowaniem i jego wpływem na innych. 

4. Dokumentuj (Document)

W niektórych przypadkach niezwykle istotne będzie udokumentowanie sytuacji w kontekście ewentualnego jej zgłoszenia, np. na policję. Można zrobić zdjęcia, nagrać film lub zapisać, co się stało, kiedy zdarzenie miało miejsce i kto był zaangażowany. Taka dokumentacja może być kluczowa, jeśli zajdzie potrzeba podjęcia dalszych kroków prawnych. W przypadku dokumentowania ważne jest, aby zachować dyskrecję i nie eskalować agresji.  

Jeśli to możliwe, staraj się robić zdjęcia lub nagrania w sposób, który nie prowokuje dalszej agresji. Warto zapisać wszystkie szczegóły – datę, godzinę, miejsce, nazwiska osób zaangażowanych oraz opis sytuacji. Pamięć jest zawodna. Dodatkowo stres także może powodować trudności z przypomnieniem sobie ważnych elementów sytuacji.  

5. Daj wsparcie po (Delay)

Chociaż dosłowne tłumaczenie słówka „delay” oznacza „opóźniać” lub „spóźnienie”; w tym kontekście odnosi się do działań, które mają miejsce po krzywdzącej sytuacji. Warto podejść do osoby, której granice zostały przekroczone i zapytać, czy wszystko w porządku, czy potrzebuje pomocy lub wsparcia. Czasami taka osoba nie jest w stanie natychmiast zareagować. Możesz np. zostawić jej czy jemu swój numer telefonu, by pozostać w kontakcie. Wsparcie to również pomoc w zgłoszeniu incydentu odpowiednim służbom lub instytucjom. 

Chociaż Metoda 5D jest niezwykle przydatna i porządkuje nasze działania, należy pamiętać, że każda sytuacja jest inna. Nie zawsze wszystkie kroki będą odpowiednie lub bezpieczne. Nie trzeba też wykonywać wszystkich działań lub zajmować się nimi właśnie w tej kolejności. Warto wspomnieć o tym, że chociaż można bronić samą czy samego siebie przy wykorzystaniu Metody 5D, to nikt nie ma obowiązku „edukowania” osoby, która sprawia nam przykrość. 

 

Prawna ochrona przed przemocą

Należy pamiętać, że w wielu przypadkach prawo również stoi po twojej stronie. Polskie prawo przewiduje różne mechanizmy ochrony przed przemocą związaną z ciałem (chociaż najczęściej nie jest to bezpośrednio i wprost ujęte w przepisach).  

Jednym z podstawowych aktów prawa w tym zakresie jest Konstytucja RP, która gwarantuje każdej osobie prawo do ochrony godności osobistej oraz integralności fizycznej. W artykule 30. Konstytucji czytamy, że „przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela”. To podstawowe prawo stanowi fundament dla innych przepisów, które chronią nas przed przemocą i dyskryminacją. Znajdują one normatywną kontynuację np. w Kodeksie karnym (przestępstwo znieważenia) lub Kodeksie pracy (nakaz równego traktowania osób zatrudnionych i zakaz dyskryminacji związanej z wyglądem).  

Kodeks cywilny również przewiduje możliwość dochodzenia swoich praw w przypadku naruszenia dóbr osobistych, takich jak godność, zdrowie czy integralność cielesna. Zgodnie z art. 23 i 24 Kodeksu cywilnego, każdy ma prawo do ochrony swoich dóbr osobistych, a w przypadku ich naruszenia można dochodzić roszczeń na drodze sądowej. W praktyce oznacza to, że jeśli ktoś narusza twoje dobra osobiste, czyli np. dobre imię przez niewybredne komentarze, możesz żądać zaniechania tych działań, przeprosin, a także odszkodowania. 

 

WAŻNE:

Jeśli doświadczasz przemocy lub dyskryminacji, a bezpośrednim celem ataku jest twój wygląd, pamiętaj, że masz prawo do obrony siebie. Twój głos ma znaczenie, a działania, które podejmiesz, mogą pomóc nie tylko tobie.  

Każdy z nas zasługuje na to, aby czuć się bezpiecznie i być traktowanym z szacunkiem; niezależnie od tego, jakie mamy ciała! Zostaw moje ciało w spokoju – to wezwanie do wszystkich, abyśmy wspólnie walczyli z przemocą i dyskryminacją (5) oraz promowali akceptację i ciałożyczliwość w naszym społeczeństwie.

 

 

Przypisy:

1. Więcej na temat przemocy dotyczącej wyglądu naszego ciała można przeczytać w artykule Natalii Skoczylas pt. „Między przemocą a ciałopozytywnością. W świecie „perfekcyjnych” ciał”.
2. Metoda 5D https://righttobe.org/guides/bystander-intervention-training/ [dostęp 29.08.2024].
3. Metoda 5D Feminoteka https://feminoteka.pl/aktualnosci/standup-szkolenie-jak-reagowac-na-molestowanie [dostęp 29.08.2024].
4. M. Rosenberg, Rozwiązywanie konfliktów poprzez porozumienie bez przemocy, Jacek Santorski & Co Agencja Wydawnicza, Warszawa 2008.
5. Więcej na temat ciałożyczliwości można przeczytać w artykule Natalii Skoczylas pt. „Nienawidzę siebie. Czy ciałopozytywność może mi pomóc?”.