Samookaleczenia - jak pomóc? 

Samookaleczenia wśród młodych ludzi stanowią coraz większy problem. Rodzice czują się bezradni, są zszokowani, odczuwają wstyd i bezradność. Najczęściej okazuje się, że brakuje im wiedzy na temat samookaleczeń i nie wiedzą, jak pomóc. Chcą zrozumieć, a przede wszystkim znaleźć rozwiązanie problemu. 

 

Istnieje niewiele badań wskazujących na najskuteczniejsze interwencje w przypadku samookaleczeń. Przegląd randomizowanych, kontrolowanych badań dotyczących interwencji dla nastolatków w kryzysie psychicznym, ze skłonnościami samobójczymi wykazał, że skupienie się na interakcjach rodzinnych, wsparcie ze strony rodziców i osób spoza rodziny, intensywne leczenie na wczesnym etapie wystąpienia problemu i odpowiednia długość tego leczenia były ważnymi czynnikami zmniejszającymi ryzyko wystąpienia prób samobójczych i samookaleczeń. 

 

Kontekst samookaleczania się

Ponieważ osoby, które wyrządzają sobie krzywdę poprzez samookaleczenia często ukrywają to, co robią, w obawie przed pogorszeniem swojej i tak trudnej sytuacji. Wstydzą się, czasem są przestraszone, martwią się, jak to przyjmie rodzina, dlatego zamykają się w sobie, ukrywają blizny, rezygnują z kontaktów towarzyskich. Samookaleczanie bardzo destrukcyjnie wpływa na relacje.  

Młodym ludziom trudno jest otwarcie komunikować swoje uczucia, a szczególnie w sytuacji ogromnego napięcia. Powodem może być słaba komunikacja w rodzinie, odczuwanie wstydu lub obwinianie siebie. Rozmowa z rodzicem lub bliskim krewnym o bolesnych sprawach może się wydawać zbyt trudna. Niektóre dzieci wolą porozmawiać z przyjacielem lub osobą dorosłą, której ufają, np. pedagogiem szkolnym, lekarzem, psychologiem.  

Istnieje także wiele infolinii pomocowych lub platform internetowych, które są łatwo dostępne dla młodych ludzi i mogą stanowić źródło pomocy i wsparcia w trudnych chwilach. Młodzi ludzie mogą uzyskać podpowiedzi lub wsparcie w rozwiązaniu swoich problemów, czytając tematyczne książki czy czasopisma. Jest to inny rodzaj pomocy niż ta oferowana przez rodziców, którzy mogą mieć swój własny, specyficzny sposób reagowania, uznawany przez młodych ludzi za nieprzydatny.  

Czasem młodzi ludzie mają przeświadczenie, że rodzice im nie pomogą, nie będą w stanie poradzić sobie z przekazywanymi przez dziecko problemami. To postrzeganie może wynikać z wcześniejszych doświadczeń, które nie mają żadnego znaczenia dla obecnej sytuacji. Zdarza się, że rodzic może mieć własne problemy psychiczne, które mogą być ukrywane lub może sobie radzić w destrukcyjny sposób. W tej sytuacji młoda osoba będzie starała się chronić rodzica przed dodatkowym ciężarem prób poradzenia sobie z dzieckiem, które ma duże problemy emocjonalne, ukrywając swój problem, a nawet zaprzeczając, że mają jakiekolwiek problemy.  

 

Reakcja rodziców

Wielu rodziców, którzy dowiadują się, że ich dziecko się okalecza, jest zszokowanych i przestraszonych. Próbują pomóc swojemu dziecku samodzielnie lub szukają pomocy u psychologów, psychoterapeutów i lekarzy psychiatrów. Sposób, w jaki każda rodzina reaguje na problem, będzie miał wpływ na to, jak szybko młoda osoba dojdzie do siebie i poradzi sobie ze skutkami autoagresywnych zachowań. 

Ponadto, dużo będzie zależeć od odporności i kultury radzenia sobie z trudnościami w rodzinie. Istotne będzie, jak na przykład radzono sobie z wcześniejszymi problemami. Czy były one ukrywane i „zamiatane pod dywan”? Czy każdy ma możliwość swobodnego wyrażania emocji czy są tłumione przed wybuchem? Czy rodzina jest „uwikłana” w jakieś destrukcyjne zachowania i relacje? Czy wszyscy jej członkowie mają wystarczającą przestrzeń dla siebie? Jaka jest jakość relacji, czy mogą sobie wzajemnie ufać, czy raczej orbitują w przestrzeni – zachowują się jak samodzielne jednostki, prawie się nie komunikują.  

Pierwszą reakcją rodziców/opiekunów może być usunięcie wszystkich rzeczy, które mogą posłużyć do wyrządzenia sobie krzywdy. Czasem podejmują dyrektywne działania, są stanowczy w szukaniu pomocy (np. pilna wizyta u lekarza rodzinnego), wywierają presję na osobie, która się samookalecza, aby porozmawiała ze specjalistą. Samookaleczenie to przede wszystkim strategia radzenia sobie. Do czasu zbadania przyczyn samookaleczenia odebranie osobie, która zachowuje się autoagresywnie, zdolności do radzenia sobie może być bardzo szkodliwe.  Z pewnością przesłuchiwanie młodej osoby lub krytykowanie jej czy obwinianie tylko pogorszy sytuację, obniży jej samoocenę. 

Z drugiej strony rodzice, którzy potrafią otwarcie mówić o uczuciach i pozytywnych sposobach radzenia sobie z nimi lub którzy zwracają szczególną uwagę na nastrój młodego człowieka i którzy stosują mądre strategie rozwiązywania problemów, mogą zmniejszyć prawdopodobieństwo samookaleczenia. 

 

Rola rodziców i opiekunów w procesie leczenia

W leczeniu młodych osób, które stosują akty autoagresji, ważną rolę odgrywa wsparcie rodziców i innych bliskich. Pomaga w zdrowieniu. Jednym z najskuteczniejszych sposobów pomocy i wspierania ich, to delikatne przekazywanie wskazówek dotyczących radzenia sobie i rozproszenia, aby uporać się z pragnieniem samookaleczenia lub myślami samobójczymi.  

Młodzi ludzie mają tendencję do unikania formalnych procedur i systemów, dlatego projekty lokalne z wolontariuszami i rówieśnikami, z którymi mogą się utożsamić, są bardziej skuteczne niż formalna pomoc.  

Warto dowiedzieć się, co i kogo młodzi ludzie postrzegają jako pomocnych, zamiast próbować ich zmusić do udania się do pedagoga czy psychologa szkolnego lub innego specjalisty. Świadomość, że wspierająca osoba będzie przy naszym dziecku, może być prawdziwym pocieszeniem. To prosta koncepcja, ale może mieć największy wpływ na młodego człowieka, który odczuwa nieznośny ból psychiczny. Często wystarczy być przy nich – przynajmniej na początek. 

A najważniejszym zadaniem dla zaangażowanego profesjonalisty jest wspieranie rodzica/opiekuna. To ich wzmacnia i przywraca im pewność siebie w radzeniu sobie z bardzo trudnymi sytuacjami i zarządzaniu nimi. To z kolei będzie miało pozytywny wpływ na młodego człowieka, który zmaga się z bólem psychicznym. Bezwarunkowe pozytywne wsparcie pomoże dziecku, zaś zadaniem profesjonalisty jest pomóc dorosłym w zrozumieniu, że ich pomoc w procesie zdrowienia dziecka nie wymaga nadzwyczajnych działań. W rzeczywistości bycie obecnym, dostępnym i spokojnym pomoże młodej osobie znacznie bardziej niż natrętne pytania, nadopiekuńczość czy nadmierne kontrolowanie.  

Sposób, w jaki reagują opiekunowie dziecka, może utrudniać lub warunkować uczenie się, doświadczanie i budowanie odporności oraz wglądu w siebie u młodego człowieka. To także będzie miało wpływ na rozwój rodziców/opiekunów, którzy zdobędą nowe umiejętności osobiste i wiedzę, które posłużą ochronie przed przyszłymi aktami autoagresji. 

 

Jak przyjaciele i krewni mogą pomóc?

Poradzenie sobie z problemem samookaleczania może być bardzo trudne, zarówno dla młodego człowieka, jak i jego rodziców. Zmaganie się ze złością, poczucie winy, żalu i bezradności wyczerpuje emocjonalnie. Dlatego warto zwrócić się o profesjonalna pomoc, ale także poszukać wsparcia wśród przyjaciół i dalszej rodziny.  

Rodzice/opiekunowie nie muszą się skupiać tylko na samookaleczeniach. Ważne, żeby docenili i zrozumieli, jak ciężko jest podjąć pierwszy krok. Mogą zacząć od delikatnego zachęcenia młodych ludzi do zbadania swoich uczuć i porozmawiania z kimś o tym, dlaczego się samookaleczają. Szczera rozmowa będzie bardzo pomocna, tylko obie strony muszą być na nią gotowe. Ważne, żeby rodzic/opiekun był szczery w swoich uczuciach, nie panikował, nie obwiniał się. Pozytywne wsparcie pomoże młodemu człowiekowi poczuć się akceptowanym i otoczonym opieką.  

Warto także uświadomić sobie, że zmiany nie nastąpią szybko. Nie jest prawdą, że osoba może przestać się samookaleczać, jeśli tylko postanowi, że już tego nie będzie robić. Proces leczenia może być długotrwały i oprócz farmakologii, będzie potrzebna psychoterapia. To bardziej przypomina maraton niż sprint, dlatego ważne jest, by rodzina miała sieć wsparcia.  

 

Jeśli nie wiesz, jak pomóc sobie lub osobie bliskiej w poradzeniu sobie z zachowaniami autodestrukcyjnymi, możesz skorzystać z platformy 116sos.pl i wybrać dogodny dla siebie sposób kontaktu. Nie czekaj! Działaj! 

 

Bibliografia:

Holland, J., Sayal, K., Berry, A., Sawyer, Ch., Majumder, P., Vostains, P., Amstron M., Harroe, C., Clarke, D., Towsend, E., What do young people who self-harm find helpful? A comparative study of young people with and without experience of being looked after in care  

Stewart, A., Huges, N., D., Simkin, S., Locock, L., Ferrey, A., Kapur, N., Gunell, D., Hawton, K., Navigating an unfamiliar world: how parents of young people who self-harm experience support and treatment.  

Walker, S., Responding to Self-Harm in Children and Adolescents: A Professional’s Guide to Identification, Intervention and Support.