Jak rozumieć transpłciowosć i niebinarność? 

Nieheteronormatywność jest terminem, który toruje drogę akceptacji i tolerancji. Różnice powodują, że musimy stale poszerzać swoją wiedzę o świecie i każdego dnia uczyć się, że zrozumienie drugiego człowieka pozytywnie wpływa na nasze relacje, ale także rozwija nas samych.  

 

W ciągu ostatnich kilkunastu lat w Polsce zwiększyła się widoczność osób nieheteronormatywnych (LGBTQ+), a rozumienie transpłciowości i niebinarności przeszło dużą przemianę. Nadal jednak w świadomości społecznej obserwuje się wysoki poziom niewiedzy o tej grupie osób. Doświadczanie tożsamości płciowej, która jest odmienna od tej wynikającej z płci przypisanej przy urodzeniu (zgodnie z fizycznym aspektem), przestało być uważane za zaburzenie psychiczne, które wymaga leczenia psychiatrycznego. 

 

Czym jest tożsamość płciowa?

Zacznijmy od binarności płciowej tj. podziału na dwie, odrębne, przeciwstawne wobec siebie płci – męską i żeńską. Taki podział zakłada, że istnieją dwie płcie kulturowe, które wiążą się z płcią biologiczną oraz którym trzeba podporządkować tożsamość i ekspresję płciową. 

Termin tożsamość płciowa sięga daleko poza tradycyjne rozumienie płciowości i binarny/podwójny oraz tradycyjny podział na mężczyzn i kobiety. Świat jest często bardziej skomplikowany i różnie pojmowany. Różnorodność tożsamości płciowych z jednej strony może przytłaczać, z drugiej zaś – dać szansę na lepsze zrozumienie siebie. Tożsamość płciowa to głębokie poczucie własnej płci, które może być zgodne lub niezgodne z płcią przypisaną przy urodzeniu, tzw. płcią metrykalną. Jedną z licznych tożsamości płciowych jest koncepcja niebinarności. Osoby niebinarne i transpłciowe to osoby, których tożsamość płciowa różni się od płci przypisanej im przy urodzeniu, a ich tożsamość płciowa nie mieści się w tradycyjnym/binarnym podziale na mężczyzn i kobiety. 

 

Kim są osoby osoby niebinarne i transpłciowe?

To osoby, które nie są w stanie zidentyfikować się wyłącznie z jedną płcią. Istnieje wiele tożsamości płciowych, a każdą z nich cechują unikalne doświadczenia i poczucie tożsamości płciowej. Wśród tożsamości niebinarnych można wymienić: 

Agender – osoby, które nie identyfikują się z żadną z płci. Osoby agender nie odczuwają przynależności ani do kobiet, ani do mężczyzn, ani do innych tożsamości płciowych. Mogą się określać przez brak związku z tradycyjnym podziałem płciowym lub określać się jako osoby pozbawione konkretnej płci. 

Bigender – osoby, które identyfikują się z dwiema różnymi płciami. Osoby bigender mogą jednocześnie identyfikować się jako mężczyzna i kobieta. Mogą też identyfikować się bardziej jako jedna z wymienionych płci, w zależności od kontekstu. 

Genderqueer – to osoby o szerokim spektrum tożsamości płciowych, to wszystkie tożsamości, które nie mieszczą się w tradycyjnym (binarnym) podziale na kobiety i mężczyzn. Osoby genderqueer mogą odczuwać płynność tożsamości płciowej, tożsamości mogą się mieszać, płynnie przechodzić jedna w drugą i wychodzić poza normy binarne. Osoby identyfikujące się jako niebinarne często określane są właśnie jako genderqueer. 

Genderfluid – to osoby, które doświadczają zmian w odczuwaniu swojej tożsamości płciowej. Osoby identyfikujące się jako genderfluid mogą identyfikować się jako różne płcie w różnych sytuacjach, zależnie od okoliczności. Poczucie tożsamości płciowej może się u nich zmieniać i być czymś stałym, zmiany mogą zachodzić szybko i naturalnie. 

Pangender – osoby te identyfikują się z różnymi płciami i czują się osobami, których płciowość obejmuje cały, bardzo różnorodny zakres płci. Takie osoby odczuwają silne związki z różnymi aspektami kobiecości, męskości i wielu innych tożsamości płciowych. 

 

Jak się zachować w kontakcie z osobą niebinarną/transpłciową?

Bardzo ważne jest, aby szanować tożsamość płciową osób transpłciowych i niebinarnych oraz używać wobec nich właściwej terminologii, a także unikać używania obraźliwych lub przestarzałych określeń. Każda osoba ma prawo do życia zgodnie ze swoją tożsamością płciową, bez doświadczania dyskryminacji i przemocy.  

Same określenia „osoba transpłciowa” i „osoba niebinarna” są owocem niepatologizującego języka i dają osobom transpłciowym i niebinarnym poczucie, że ich życie należy do nich. Starajmy się zawsze używać zaimków, które odpowiadają tożsamości płciowej danej osoby, a jeżeli nie jesteśmy pewni, jakich zaimków mamy użyć, zapytajmy osobę jak woli, żeby się do niej zwracać. 

Zrozumienie własnej tożsamości płciowej oraz jej zaakceptowanie jest bardzo indywidualnym procesem. Może wymagać sporo czasu i refleksji nad samym sobą i trwa tyle, ile czasu dana osoba potrzebuje. Osoby transpłciowe i niebinarne mogą doświadczać dysforii płciowej. Jest to poczucie niezgodności pomiędzy swoją tożsamością płciową. Może to obejmować terapię hormonalną, proces korekty płci i/lub zmianę imienia i/lub płci prawnej. Każda osoba niebinarna może różnie wyrażać swoją tożsamość płciową poprzez odmienny ubiór, często łamiący narzucone normy kulturowe, makijaż, fryzurę czy biżuterię, może także używać różnych zaimków, by podkreślić swoją tożsamość płciową i oddzielić się od binarnego podziału na kobiety i mężczyzn w warstwie językowej. Osoby niebinarne/transpłciowe mogą również doświadczać dyskryminacji i przemocy ze względu na swoją tożsamość płciową. Ważne jest, aby być świadomym tego problemu i sprzeciwiać się wszelkim formom dyskryminacji i przemocy. 

Bycie rodzicem to doświadczanie wielu trudnych sytuacji, które mogą dziwić i szokować. Często przychodzą nieoczekiwanie. Rodzic może czuć się przytłoczony jeśli dziecko przyzna, że identyfikuje się jako osoba niebinarna. Mądry, kochający rodzic powinien otoczyć takie dziecko opieką i przede wszystkim pomóc mu zrozumieć samego siebie, tak jak pomagał zrozumieć świat. Powinien wysłuchać, nie wyśmiewać, nie bagatelizować, nie mówić, że dziecko kłamie lub wymyśla albo – że mu przejdzie. Kiedy dziecko mówi o swojej tożsamości płciowej, warto postarać się o otwartość i zrozumienie. Cała sytuacja może się wydawać i być trudna dla wszystkich, ale dziecko bardzo potrzebuje poczuć, że jest nadal kochane. Rodzic może także zdobyć odpowiednią wiedzę, stale ją poszerzać i poszukać grup wsparcia, fundacji, stowarzyszeń, organizacji dla osób LGBTQ+ oraz ich bliskich. Warto czytać książki i artykuły naukowe na temat niebinarności zgodnie z zasadą, że im rodzic będzie więcej wiedzieć o dziecku, tym lepiej je zrozumie. Warto poszukać wsparcia emocjonalnego, porad i informacji, dzięki którym łatwiej poradzimy sobie z sytuacją.