Dorosłe dzieci dysfunkcyjnych rodziców 

Dorosłe dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, które nie otrzymały od rodziców wsparcia, uwagi, poczucia bezpieczeństwa, zwykle borykają się z wieloma trudnościami. W jaki sposób te deficyty wpłynęły na ich funkcjonowanie? Co mogą zrobić, by poradzić sobie w kontaktach z dysfunkcyjnymi rodzicami?

Rodzina dysfunkcyjna, czyli jaka?

Rodzina to słowo, które powinno kojarzyć się z miłością, bezpieczeństwem, spokojem, domowym ciepłem, zaufaniem i wsparciem. Niestety, wielu rodziców nie wywiązuje się należycie ze swojej roli, co ma wpływ na ich dzieci, nawet kiedy są już dorosłe. Mówimy wtedy o dysfunkcyjnej rodzinie, czyli takiej, w której dziecko w kolejnych etapach swojego życia nie otrzymuje od opiekunów poczucia bezpieczeństwa, uwagi, wsparcia emocjonalnego i nie ma prawidłowych warunków do wzrastania i rozwoju.

W rodzinach dysfunkcyjnych dzieci wielokrotnie doświadczają zranień emocjonalnych, fizycznych bądź psychicznych. Narażone są na ciągłe odczuwanie niepokoju, pustki, stresu, napięcia i życie w poczuciu nieustannego zagrożenia.

Źródła dysfunkcji

Dysfunkcja w rodzinie może być spowodowana np. uzależnieniem jednego lub obojga rodziców. Wbrew częstej opinii, nie dotyczy to wyłącznie rodzin z problemem alkoholowym.

Rodzice, którzy są uzależnieni od alkoholu, narkotyków, leków, gier komputerowych czy hazardu, nie zapewniają swoim dzieciom niezbędnego do prawidłowego rozwoju wsparcia emocjonalnego.

Zdarza się też, że dysfunkcja rodziny wynika z jej fanatyzmu religijnego, zaburzeń psychicznych opiekuna, stosowania przemocy fizycznej, psychicznej czy seksualnej lub częstych konfliktów między rodzicami. Dzieci mogą też być pozbawione właściwej opieki, gdy ich rodzice są po rozwodzie lub w separacji albo pracują za granicą.

Deficyty emocjonalne u dzieci mogą być również spowodowane nadmiernym zaangażowaniem ich rodziców w pracę. Rodzice przez większość dnia przebywają poza domem i nie mają czasu, by nawiązać więź emocjonalną ze swoimi dziećmi. A kiedy rodzice są niedostępni na poziomie emocjonalnym, dzieci uczą się wypierać własne potrzeby. Dysfunkcyjność rodziny polega także na braku przestrzeni do szanowania potrzeb dzieci. W dorosłym życiu one również nie będą potrafiły rozpoznawać i uznawać własnych potrzeb, a w konsekwencji nie będą ich zaspakajały. Mogą bagatelizować swoje odczucia, a jednocześnie będą nadwrażliwe na potrzeby innych. Nietrudno się domyślić, że takie osoby mogą narażać się na wykorzystywanie przez innych ludzi.

Kolejny aspekt, jaki charakteryzuje rodziny dysfunkcyjne, to pomieszanie ról. Dzieci umieszczane są w rolach (lub na skutek okoliczności same w nie wchodzą), z którymi nie powinny się mierzyć. Jest to dla nich zbyt duże obciążenie. W rodzinie każdy ma swoją określoną rolę. Jeśli rodzice przejawiają niewłaściwe postawy jako opiekunowie, zostaje zaburzony kontakt między nimi a dziećmi. Dzieci nie powinny być ani powiernikami swoich rodziców ani przejmować ich obowiązków ani mieć poczucia, że muszą zasługiwać na miłość. W sytuacji, kiedy tak się dzieje, dorosłe dzieci niejednokrotnie zmagają się z emocjonalnymi i społecznymi skutkami takiego wychowania.

Trudności w dorosłym życiu

Dorosłe dzieci z rodzin dysfunkcyjnych zwykle borykają się z wieloma trudnościami. Najważniejsze z nich to:

• Niska samoocena. Dzieci wychowane przez dysfunkcyjnych rodziców często mogą mieć niską samoocenę. Osoby znaczące dla dzieci są najważniejszym źródłem wiedzy o nich samych. Poddawane ciągłej krytyce, bez wsparcia mogą wytworzyć w sobie przekonanie, że nie są wystarczająco dobre. Przede wszystkim, zaburzone jest ich poczucie własnej wartości. Z tego powodu mogą unikać kłótni i nie reagować, nawet gdy coś się dzieje wbrew ich woli.
• Trudności w nawiązywaniu relacji. W dysfunkcyjnych rodzinach dzieci nie uczą się zdrowych wzorców komunikacji i budowania relacji. Jako dorośli ludzie mogą mieć trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu zdrowych relacji z innymi ludźmi. Mogą doświadczać również problemów z wyrażaniem swoich uczuć i lęku przed wchodzeniem w nowe związki. Niejednokrotnie przeżywają brak umiejętności budowania związków partnerskich, czerpania satysfakcji z bycia w bliskiej relacji. Bywa, że nie odnajdują się w roli rodzica, ponieważ nie dostały właściwych wzorców z domu rodzinnego.
• Lęk i depresja. Wzrastanie w trudnych warunkach domowych może przyczynić się do rozwoju lęku i depresji u dorosłych dzieci. Może im doskwierać smutek, drażliwość, poczucie pustki oraz tendencja do przewidywań negatywnych konsekwencji podejmowanych działań oraz nadmierne zamartwianie się przyszłością.
• Perfekcjonizm. Dysfunkcyjni rodzice mają często wygórowane i nieadekwatne do wieku i możliwości dzieci oczekiwania, co może prowadzić do wykształcenia się u nich perfekcjonizmu w dorosłym życiu. Mogą mieć zaniżone poczucie własnej wartości i kompetencji, przy jednoczesnym odnoszeniu sukcesów naukowych czy zawodowych. Strach przed porażką lub przed niedoskonałym wykonaniem zadania może być dla nich wręcz paraliżujący. Odczuwanie ciągłego niepokoju, pustki czy napięcia emocjonalnego może prowadzić do różnego rodzaju dolegliwości psychosomatycznych i negatywnych skutków dla zdrowia psychicznego.
• Problemy z samoregulacją emocjonalną. Osoby wychowane przez dysfunkcyjnych rodziców mogą mieć trudności w radzeniu sobie z emocjami i w samoregulacji emocjonalnej.
• Samouszkodzenia i zachowania autodestrukcyjne. Część osób dorosłych, które doświadczyły traumatycznych doświadczeń w dzieciństwie, może wykazywać zachowania autodestrukcyjne, takie jak samouszkodzenia lub nadużywanie substancji psychoaktywnych.
• Powtarzanie wzorców. Dorosłe dzieci wychowane przez dysfunkcyjnych rodziców powtarzają często te same wzorce w swoich własnych rodzinach lub relacjach, co może prowadzić do kontynuacji cyklu toksycznych zachowań.

Warto podkreślić, że nie wszystkie dorosłe dzieci wychowane przez dysfunkcyjnych rodziców doświadczają tych samych skutków. Każdy przypadek jest inny.

Jak można sobie pomóc?

Kilka wskazówek, które mogą pomóc dorosłym dzieciom w radzeniu sobie z dysfunkcyjnymi rodzicami:

• Uświadom sobie swoje potrzeby i uczucia. Przyjrzyj się swoim uczuciom i potrzebom w kontekście relacji z rodzicami. Zrozumienie swoich emocji i potrzeb jest pierwszym krokiem w radzeniu sobie z trudnymi sytuacjami.
• Ustal granice. Ustal jasne granice i wyraź swoje oczekiwania wobec rodziców. Może to pomóc w uniknięciu nieporozumień i konfliktów.
• Pozostań spokojny/a i szanuj granice innych. W obecności dysfunkcyjnych rodziców ważne jest, aby zachowywać spokój i traktować wszystkich z szacunkiem. Unikaj konfrontacji i nieodpowiednich w tej sytuacji reakcji.
• Rozważ terapię lub wsparcie psychologiczne. Terapia może być skutecznym narzędziem w radzeniu sobie z trudnymi relacjami rodzinnymi. Terapeuta może pomóc w zrozumieniu i radzeniu sobie z emocjami oraz udzielić praktycznych wskazówek dotyczących komunikacji i radzenia sobie z trudnymi sytuacjami.
• Znajdź wsparcie w swoim najbliższym otoczeniu. Szukaj wsparcia od przyjaciół, innych członków rodziny lub grup wsparcia. Dzielenie się swoimi doświadczeniami z innymi może pomóc zminimalizować poczucie izolacji.
• Pracuj nad samorozwojem. Rozwijaj swoje umiejętności komunikacyjne, radzenia sobie ze stresem i budowania zdrowych relacji. To może pomóc w radzeniu sobie z dysfunkcyjnymi rodzicami.
• Ogranicz kontakt, jeśli to konieczne. Jeśli relacja z rodzicami jest bardzo toksyczna i szkodliwa dla twojego zdrowia psychicznego, możesz rozważyć ograniczenie kontaktu lub przerwanie go. To może być trudna decyzja, ale czasem jest to konieczne dla własnego dobra.

Pamiętaj, że każda sytuacja jest wyjątkowa i to, co sprawdza się w przypadku jednej osoby, może nie zadziałać wobec innej. Ważne jest, aby szukać wsparcia i profesjonalnej pomocy, jeśli czujesz, że sytuacja z rodzicami jest trudna do opanowania. Terapeuta może pomóc ci znaleźć odpowiednie strategie radzenia sobie z krytycznymi rodzicami i tworzenia zdrowszych relacji.